In 2022 is het alweer dertig jaar geleden dat de duistere superhelden en kerstfilm Batman Returns oorspronkelijk uitkwam. In de dertig (lange) jaren, na de oorspronkelijke release, hebben de recensenten, filmliefhebbers en (superhelden) fans geleerd om Tim Burtons tweede Batman film meer te waarderen. Batman Returns wordt nu regelmatig zelfs een van de beste Batman én DC Comics films genoemd, waarbij sommige recensenten en fans deze film zelfs beter noemen dan Tim Burtons eerste Batman film uit 1989. Toen ik Batman (1989) en Batman Returns voor het eerst gezien had, vond ik dat een gekke uitspraak. Naar mijn mening was Tim Burtons Batman (1989) velen malen beter dan Batman Returns.
Nu ik dit jaar beide Batman (1989) en Batman Returns opnieuw heb gekeken, moet ik echter toch toegeven dat Batman Returns de betere film van de twee is. Daarnaast kan er ook zeker gezegd worden dat Batman Returns als film ondergewaardeerd is. Burtons tweede Batman film weet perfect de duistere en gotische toon van de Batman stripboeken te adapteren naar het grote scherm. Daarnaast is Batman Returns misschien wel de film waar de artistieke en donkere visie van Burton het meest tot zijn recht komt. De film is zeker niet perfect, maar wat Burton heeft weten neer te zetten met Batman Returns kan niet anders dan meesterlijk creatief genoemd worden.
Warner Home Video en Day One MPM brachten op 22 juni 2022 de Ultimate Collectors Edition van Batman Returns uit. De Ultimate Collectors Edition van Batman Returns bestaat onder andere uit een 4K UHD en Blu-ray Steelbook. Mijn dank aan Warner Home Video en Day One MPM voor het versturen van een recensie-exemplaar.
Over Batman Returns (1992)
Batman Returns is een Amerikaanse superhelden film uit 1992. De film is geregisseerd door Tim Burton en het scenario is geschreven door Daniel Waters. Batman Returns is gebaseerd op het DC Comics personage Batman. Dit is het vervolg op Tim Burtons Batman uit 1989. Daarnaast is dit het tweede deel in de Batman anthologie filmreeks dat liep van 1989 tot en met 1997. De cast van de film bestaat uit onder andere Michael Keaton, Danny DeVito, Michelle Pfeiffer, Christopher Walken, Michael Gough, Pat Hingle, en Michael Murphy. Oorspronkelijk had Burton geen interesse om een vervolg te maken op zijn (succesvolle) vorige film over Batman.
Zo geloofde de regisseur dat hij (opnieuw) artistiek beperkt zou worden door de verwachtingen van Warner Bros. Hij besloot uiteindelijk toch terug te keren toen hij (meer) artistieke controle kreeg over het vervolg. Zo kreeg Burton de kans om de oorspronkelijke scenarist Sam Hamm te vervangen met Daniel Waters. Daarnaast kon de regisseur ook meerdere van zijn vorige creatieve medewerkers aannemen. Batman Returns kwam uit in de Amerikaanse bioscopen op 19 juni 1992. De film brak meerdere box office records en bracht wereldwijd rond de 266.8 miljoen Amerikaanse dollars op.
Toch werd Batman Returns minder succesvol dan zijn voorganger – Batman uit 1989. De recensenten van Batman Returns waren kritisch over de donkere toon, het geweld uit de film en het verhaal. Tegelijkertijd ontving de film wel lof wat betreft het acteerwerk van de cast, waarbij vooral de prestatie van Pfeiffer admiratie ontving. Doordat Batman Returns kritisch en commercieel minder succesvol was dan Batman (1989), werd Joel Schumacher aangenomen als de regisseur van de derde film, Batman Forever uit 1995.
Schumacher moest de volgende film meer gezinsvriendelijk maken, omdat Batman Returns minder geschikt zou zijn geweest voor families en kinderen. De (titulaire) hoofdrolspeler Michael Keaton besloot vanwege artistieke meningsverschillen met Schumachers visie, de rol van Batman te verlaten. Batman Forever werd uiteindelijk een financieel succes, maar werd kritisch nog minder gewaardeerd dan Batman Returns. Burtons tweede Batman heeft ruim dertig jaar na zijn oorspronkelijke release een cultstatus gekregen, waarbij de film door recensenten en filmliefhebbers wordt beschouwd als een van de beste Batman films aller tijden.
Batman Returns vertelt het verhaal van superheld Batman die in conflict komt met de rijke zakenman Max Shreck en de misvormde misdaadbaas Oswald Cobbleplot. Deze laatst genoemde schavuit staat ook wel bekend staat onder zijn alias de Penguin. Beide schurken zijn uit op macht, invloed en respect ongeacht de kosten voor Gotham City. Hun plannen worden niet alleen bemoeilijkt door Batman, maar ook door Selina Kyle, die onder haar nieuwe alias Catwoman, wraak wil nemen op Max Shreck.
Recensie
Batman Returns bevat een gruwelijke openingsscène waarin de geboorte van Oswald Cobblepot – en in verlenging de geboorte van zijn alias de Penguin – op een duistere en gotische manier wordt weergegeven. De artistieke filmstijl van Tim Burton en de iconische muziek van Danny Elfman helpen bij het versterken van het gevoel dat Oswald Cobblepot een buitenstaander en gedrocht voor zijn ouders is, waardoor hij als baby op een donkere kerstdag in het riool belandt. Deze filmopening is wat betreft zijn opzet uiterst simplistisch, maar dit maakt deze scène niet minder krachtig uitgevoerd. Over de Penguin gesproken – wat hebben acteur Danny DeVito en regisseur Tim Burton een uniek, geloofwaardig en (vooral) iconisch personage weten neer te zetten.
Nu ik Batman Returns opnieuw heb gekeken, kan ik zonder enige twijfel zeggen dat dit een van DeVito’s beste acteerprestaties is. Daarnaast is zijn versie van de Penguin overduidelijk het meest uitgediept wat betreft karakter en motivaties. De Penguin ziet er in Batman Returns daadwerkelijk uit als een wezen dat deel mens en deel beest is. De schurk komt over als een gedrocht – letterlijk en figuurlijk. Het werk dat Stan Winston met zijn team heeft uitgevoerd om van DeVito de Penguin te maken, is tegelijkertijd adembenemend en angstaanjagend. Winston maakte gebruik van gezichtsprotheses, lichaamsvullingen, prothetische handen en andere apparaten om DeVito zo levensecht mogelijk eruit te laten zien als de Penguin.
Het is echter DeVito die deze versie van de Penguin zo iconisch en bijzonder maakt. DeVito was ook toegewijd aan het uiterlijk van zijn rol. Volgens Burton was de acteur volledig in karakter als hij in zijn kostuum was, waarbij de acteur soms moeite had om in zijn rol te komen zonder de make-up en het daadwerkelijke uiterlijk van zijn personage. DeVito is niet de enige die een iconische acteerprestatie (en personage) heeft weten neer te zetten. Zo is dit actrice Michelle Pfeiffer ook gelukt met haar rol als Selina Kyle en Catwoman.
In mijn recensie van The Batman benoemde ik dat Zoë Kravitz de beste Catwoman was die we tot nu toe hebben gehad. Daar ben ik nog steeds van overtuigd, maar ik moet wel eerlijk toegeven dat Michelle Pfeiffer meer iconisch is als Catwoman. Pfeiffers interpretatie van Catwoman mist zeker enige subtiliteit en diepgang, maar daarvoor maakt ze op met haar charisma en “good girl, gonebad” houding. Dit is precies het tegenovergestelde van Kravitz. Ze speelde een Catwoman met meer diepgang, maar minder charisma. Pfeiffer is om eerlijk te zijn, net zoals Kravitz, niet weg te denken van haar rol als Catwoman.
Ze acteert geweldig en bevat uitstekend iconisch geschreven dialogen. Zo zal ik haar best te citeren dialoog: “Honey, I’m home! Oh, I forgot, I’m not married”, nooit vergeten. Het uiterlijk van Pfeiffers Catwoman is ook uniek, waarbij het er letterlijk uitziet alsof haar kostuum uit aan elkaar vastgeniete onderdelen bestaat. Net zoals Kravitz bevat Pfeiffers Catwoman een zelfgemaakt kostuum. Het kostuum bestaat dan wel uit goedkope onderdelen, maar bij beide Pfeiffer en Kravitz past dit goed bij het karakter, omdat ze met weinig geld en spullen moeten zien te overleven. De make-up afdeling weet het uiterlijk van Pfeiffer als Catwoman helemaal af te maken door haar bleekjes te schminken en felrode lippenstift te geven.
Michael Keaton keerde in Batman Returns terug als de gemaskerde titulaire superheld, en wat een genot is het om hem zijn rol weer te zien oppakken. Keaton blijft een van de beste acteurs die Batman heeft gespeeld. Zijn acteerprestatie als Batman wordt ondersteund door de iconografie, de cinematografie en het stuntwerk. Op veel diversere en creatievere manieren weet Batman nu zijn schurken aan te pakken of te verslaan. Het stuntwerk en de Batman gadgets zijn hierdoor ook een stuk leuker om te aanschouwen. Ook bevat de film een leuke bijrol voor Christopher Walken.
Deze acteur laat opnieuw zien dat hij geschikt is om een verscheidenheid van personages te spelen. Een van de beste aspecten aan elke Tim Burton film is de artistieke filmstijl en regievisie van de regisseur. In Batman Returns lijkt Burton compleet los te zijn gegaan om een film te maken dat aanvoelt als een nachtmerrie dat plaatsvindt voor – en tijdens – kerstmis. Batman Returns komt eigenlijk over als een live-action variant van The Nightmare Before Christmas, maar dan met superhelden. Of is het eerder andersom? The Nightmare Before Christmas kwam namelijk pas in 1993 uit, terwijl Batman Returns al in 1992 in de bioscopen te zien was.
Dus is The Nightmare Before Christmas niet een geanimeerde versie van Batman Returns, die de nachtmerrie aanwakkerende wereld van Gotham City voor kerstmis, adapteert naar een eigen filmwereld zonder Batman? Het zou best kunnen, want het productieontwerp en de visuele stijl van de films komen veel overeen met elkaar. Normaliter is Burton een regisseur die kan uitschieten met zijn visuele stijl, waarbij zijn filmstijl boven de inhoud van het verhaal komt. Batman Returns is hier geen goed voorbeeld van, want in deze film weet Burton juist zijn visuele regievisie en filmstijl te gebruiken om de inhoud van het verhaal sterker te maken.
Burton geeft een grauwig, duister en deprimerend Gotham City weer, waarbij hij zich uitspreekt tegen de negatieve consequenties van kapitalisme, politiegeweld, en (stads-)vervuiling. Hierbij speelt hij ook met de ideeën van het betekent om een symbool van angst, hoop of verraad te zijn. Daarbij komen termen als tragische ironie en poëtische gerechtigheid regelmatig aanbod. Sterker nog – DeVito’s Penguin benoemt het eenmaal in de film. Het uiterlijk van Burtons filmstijl lijkt daarnaast geïnspireerd te zijn geweest door Duits-expressionistische films als Metropolis uit 1927 en Das Cabinet des Dr. Caligari uit 1920. De sets en de productie ontwerpen doen denken aan beide films, waarbij het uiterlijk van DeVito’s Penguin lijkt op dat van Dr. Caligari uit Das Cabinet des dr. Caligari.
Conclusie
Batman Returns is een geweldige film die ik te lang ondergewaardeerd heb. De superhelden en kerstfilm bevat geweldig acteerwerk, waarbij voornamelijk Danny DeVito en Michelle Pfeiffer de show, met hun iconische acteerwerk, weten te stelen. Echter is ook Michael Keaton in deze film op zijn best als Bruce Wayne en Batman. Daarnaast geeft Christopher Walken een sterke acteerprestatie als de personificatie van rijke zakenmannen die geobsedeerd zijn met rijkdom en macht. De muziek van Danny Elfman is nog steeds duister en memorabel. Het verhaal zelf is ook een stuk duisterder en gewelddadiger dan Batman uit 1989.
Echter zie ik dit niet als een minpunt, maar eerder als een pluspunt. Dit past beter bij de regievisie die Tim Burton had voor zijn tweede film over de gemaskerde superheld. Burton geeft namelijk een grauw en deprimerend Gotham City weer, waarbij duidelijke invloeden van Duits-expressionistische films uit de jaren 1920 af zijn te lezen. Thematisch speelt Burton ook meer dan normaal in op zijn filmstijl – wat een groot pluspunt is aan Batman Returns. Naast dat Batman Returns er stilistisch geweldig uitziet, bevat de film dus ook een goed uitgeschreven verhaal dat echt iets te zeggen heeft – in dit geval vooral over de gevaren van kapitalisme, consumentisme, pollutie en (politie-)geweld.
De personages uit de film zien er trouwens ook prachtig uit. Het werk van Stan Winston aan DeVito’s Penguin is geniaal. Hij maakte onder andere gebruik van gezichtsprotheses, lichaamsvullingen, en prothetische handen om DeVito zo levensecht mogelijk eruit te laten zien als de Penguin. Ook de kostuums van Batman en Catwoman zorgen ervoor dat de personages er levensecht en indrukwekkend uitzien.
Naast dat Batman Returns een krachtige film voor de gemaskerde superheld is, weet het enigszins ook een grauwe werkelijkheid weer te geven, waarin mensen bij Kerstmis niet dankbaar zijn voor de aspecten uit hun levens die ze als vanzelfsprekend beschouwen. Om al deze redenen is Batman Returns aan te raden aan fans van films over superhelden, kerstfilms en stilistische (Tim Burton) films. De Ultimate Collector’s Edition van Batman Returns is nu te koop op onder andere Bol.com. Daarnaast is de film ook te streamen op HBO Max in Nederland.
