Berg geeft voor mij nieuw leven aan het genre van de documentairefilms. Joke Olthaar weet met haar lange speelfilm debuut (mijn) interesse te wekken voor dit soort experimentele documentaire films. Berg is al sinds 18 november 2021 te zien in de Nederlandse bioscopen en op het Video on Demand platform Picl. De film is geproduceerd door SeriousFilm en speelt zich af in de bergen van Slovenië. Regisseur Joke Olthaar neemt met haar documentaire de natuur op grandioze manier op.
Het verhaal van de film laat een tocht op grote hoogte zien door de ogen van drie mysterieus verbonden wandelaars. Na hun toevallige ontmoeting volgen we hen op hun persoonlijke odyssee. Echter lijkt het bij het eindresultaat meer te gaan om de ervaring van de kijker in relatie tot de opgenomen spectaculaire natuurbeelden.
Berg is een experimentele natuurdocumentaire
De film opent met ongeremde en vrijstaande muzikale klanken, net zoals hoe de natuur ongeremd en vrij hoort te zijn. Het geluid staat losgehaakt van de betekenis die we eraan kunnen geven. Het publiek zal automatisch betekenis proberen te geven aan het geluid in relatie tot het beeld, maar door de experimentele aard van de film blijkt dit moeilijker dan verwacht. Dit staat in relatie tot de betekenis die de mensheid wilt geven aan de natuur, terwijl het eigenlijk andersom hoort te gaan.
We horen enkele stemmen praten over hoe ze het geweldig vinden om in de natuur te zijn. Het rond lopen, en alleen omringd zijn door bergen, is een geweldig gevoel volgens een van de stemmen. Berg opent met beelden dat het publiek zal laten denken dat ze naar een oude zwart-wit natuurdocumentaire kijken. Voor mij persoonlijk voelde het aan alsof de film gebruik maakte van hyperrealistische en gedetailleerde decors. In werkelijkheid krijgen we de echte natuur te zien. Doordat mijn ogen dagelijks overbeladen worden met hyperrealistische speciale effecten, kan ik af en toe minder goed het verschil tussen de werkelijkheid en de effecten halen.
Zwart-wit beelden
Toch heb ik het gevoel dat dit een experimentele natuurdocumentaire is waar meer mensen van dit probleem last zullen hebben. Dit komt niet alleen door de regie van Olthaar, maar ook door het camerawerk van cinematograaf André Schreuders die de film in zwart-wit heeft opgenomen. De natuurbeelden die Schreuders ons geeft, zal het publiek uit automatisme snel als vanzelfsprekend aannemen. In het tijdperk van de digitale media is dit ergens begrijpelijk, want iedereen kan makkelijk aan hoge kwaliteit natuurbeelden komen online. Echter maakt dit de vanzelfsprekendheid juist jammerder. De opgenomen zwart-wit beelden zijn namelijk spectaculair en bijzonder.
Cinematograaf Schreuders heeft bij het opnemen van de film veel gebruik gemaakt van statieven. Dit is overduidelijk terug te zien in zijn zelf bewegingloze camerawerk. Het beeld dat opgenomen is, beweegt dan wel, maar alleen in de bewegingloze kaders van Schreuders vasthoudende opnames. De zwart-wit opnames komen niet overeen met de werkelijkheid, zoals gewoonlijk is met zwart-wit beelden. De mensheid ziet met zijn ogen altijd kleur. Daarom zijn zwart-wit beelden altijd een versimpeling en, tot op zeker hoogte, een abstractie van onze waarnemingen. Beide Olthaar en Schreuders weten dit, en maken daarom gebruik van deze techniek.
De rotspartijen komen met zwart-wit beelden beter uit, omdat je als kijker dan meer let op de structuur in plaats van alleen de kleur. Op deze manier weet Olthaar met Berg de daadwerkelijke grootsheid op beeld neer te zetten. Berg wilt als film laten zien hoe buitengewoon de natuur is en hoe we ons zouden moeten aanpassen aan de natuur, en niet andersom. De natuurgeluiden die in de film voorkomen zijn zo echt dat de film de ervaring geeft dat je zelf op de plaats in de bergen bent. Dit is een bijzondere prestatie voor een bioscoopfilm. Of in mijn geval een film die ik achter mijn laptop, met koptelefoon op, bekeek.
Geluid en Kleur
De score komt van Rutger Zuydervelt, die beter bekend is als Machinefabriek. Zijn muziek sleept je mee in een strijd tussen klanken die regelmatig even oorverdovend als rustgevend kunnen klinken. Berg zal niet een film voor iedereen zijn en de documentaire is niet zonder zijn tekortkomingen. In de basis is deze experimentele natuurdocumentaire vrij repetitief en eentonig.
Over het algemeen heb ik hier geen last van gehad. Dit komt door verschillende aspecten, van de bijzondere geluidsmontage tot het beeld van een krijsende alpenmarmot waar de kreten van doorklinken in de bergen. Zelf had ik meer moeite met de inclusie van de beelden met kleur. Het voelt bij deze kleurige en retro beelden aan, alsof ik naar een andere film aan het kijken ben.
In plaats van een experimenteel verhaal over het leven van de natuur en zijn inwoners, focussen deze scènes zich op een verhaal rondom menselijke klimactiviteiten. Hierdoor raakt de film zijn boodschap, van natuur boven mens, ook deels kwijt. Gelukkig zijn deze scènes maar een klein onderdeel van de rustgevende en intrigerende ervaring dat Berg als film is. Het is lastig maar een favoriet aspect uit Berg op te noemen. Toch is het duidelijk dat de grootste ster uit de film de natuur zelf is.
Conclusie
Berg is geslaagde documentaire die op grandioze manier de natuur en bijhorende bergen viert. Tegelijkertijd laat de film zien hoe bijzonder de natuur is. De film maakt hierbij geen gebruik van geforceerde of dwingende klimaatboodschappen in het verhaal, want de natuurbeelden werken als boodschap zelf al. Het camerawerk van Schreuders is prachtig om te mogen aanschouwen, evenals de score van Zuydervelt dat een genot is om naar te luisteren.
Regisseur Olthaar heeft met Berg een documentaire neergezet dat een beginnend documentaire kijker (zoals ik) motiveert om meer films uit het genre te gaan kijken. De film was bijna de perfecte natuurdocumentaire geworden voor mij. Helaas is Berg heel af en toe te eentonig en repetitief. Daarnaast voegen de volledig gekleurde scènes weinig toe aan de ervaring van de film. Of erger nog, ze kunnen je uit de expressionistische zwart-wit ervaring van Berg halen. Toch is deze toekomstige cult-klassieker een ongelofelijk sterke aanrader tot nieuwkomers en bekende van het documentaire-genre. Berg is nu te kijken in de Nederlandse bioscopen en op Picl.
