Bijt is een artistieke Nederlandse dramafilm. Regisseur Guido Coppis levert met zijn regiedebuut speelfilm een bijzonder filmverhaal waarin hij een audiovisueel karakteranalyse van willekeurig geweld weergeeft. In Bijt ontstaat willekeurig geweld mede door het gebrek aan zelfliefde en zelfrespect. Het gebrek hieraan is ontstaan door de toxische en dominante machtsverhoudingen die de personages in deze originele filmwereld tot elkaar hebben. Hiermee lijkt Coppis op een mysterieuze en indirecte manier te zeggen dat willekeurig geweld als een kettingreactie door toxische verhoudingen en machtsverhoudingen ontstaat.
De regisseur en scenarioschrijver benoemd niet expliciet dat dit het geval is. Hierdoor blijven de ware intenties van Coppis mysterieus en enigszins onduidelijk. De onduidelijkheid zorgt in het filmverhaal ook voor enkele problemen. De onduidelijkheid laat de acties van het hoofdpersonage (en in verlenging de bijpersonages) onbegrijpelijk en onsympathiek overkomen. Daarnaast gaat Coppis richting het einde van de film een tikkeltje te ver om zijn punt duidelijk te maken. Het was Coppis namelijk eerder in de film al gelukt om de psychologische effecten en consequenties van giftig gedrag te laten zien.
Over Bijt (2024)
Bijt is een Nederlandse dramafilm uit 2024. De film is geregisseerd door Guido Coppis. Bijt is de debuutspeelfilm van Coppis. De afgelopen jaren maakte deze filmmaker al veertien korte films, die regelmatig ook in de prijzen vielen. Toch stond het maken van deze korte films altijd in het teken van dat ene grotere doel: zijn eerste speelfilm maken. Op zijn 25ste is dit Coppis gelukt met de release van Bijt. De regisseur schreef ook het scenario van de film. De cast van Bijt bestaat uit (o.a.) Reinout Scholten van Aschat en Frieda Barnhard.
Cinematograaf Aziz Al-Dilami NSC levert het camerawerk voor de film, terwijl de film geproduceerd is door het productiebedrijf The Rogues. De film heeft een speeltijd van 103 minuten. Het filmverhaal van Bijt gaat over Mark: een jongeman wiens leven compleet mislukt lijkt te zijn. Hij is sociaal onhandig, zijn zelfhaat nadert het kookpunt en hij zit vol onderdrukte (seksuele) gevoelens. Iedereen en alles lijkt erop uit te zijn hem de afgrond in te duwen.
Wanneer hij, aan het sterfbed van zijn opa, Lisa ontmoet, verandert zijn leven volledig. Lisa blijkt bijna net zo destructief te zijn als hijzelf. Zal de liefde hem troost bieden? Bijt beleefde zijn wereldpremière op het International Film Festival Rotterdam van 2024. De film werd in de Nederlandse bioscopen uitgebracht op 6 juni 2024. Mijn dank aan Gusto Entertainment en Triple P Entertainment voor het versturen van een online recensie-exemplaar.
Unieke filmwereld
De Nederlandse dramafilm Bijt bevat een uniek uiterlijk dat de filmwereld een eigen identiteit geeft. In Bijt lijkt er gebruik gemaakt te worden van een sepiaproces. In een sepiaproces worden zwart gekleurde zilverdeeltjes omgezet in verbindingen met de donkere bruingrijze kleur die sepia genoemd wordt. Tijdens het locatie scouten was cinematograaf Aziz Al-Dilami aan het experimenteren met het uiterlijk van de film. Hierbij kwam hij uit op een duistere variant van sepia die uiteindelijk gebruikt is in Bijt. Deze variant zorgt voor de oranje kleur van de film.
Het gebruik van deze zogenaamde kleurenfilter zorgt ervoor dat Bijt regelmatig oogt als een hommage aan (ingekleurde) zwart-wit films. Bij zwart-wit films zijn zwarte kleuren donkerder en geven ze meer diepte aan het filmuiterlijk, terwijl de witte kleuren meer puur en feller zijn. Regisseur Guido Coppis weet dit effect ook te bereiken met zijn (donker-)oranje gekleurde filmbeelden. De filmbeelden geven het gevoel alsof je naar een gerestaureerde zwart-wit film uit de jaren 1910 of 1920 kijkt.
Het unieke uiterlijk van de film wordt ondersteund door het werk van set bouwers Maikel Samsom en Muhammed Zekeriya Berber. Het (levens-)echte decor van de film oogt regelmatig als een achtergrondschilderij dat door een postimpressionistische schilder in de stijl van het postmodernisme is geschilderd. Ondanks dat het gevoel van een gerestaureerde stille film wordt gecreëerd, is er duidelijk te zien dat Bijt zich niet in het verleden afspeelt. Tegelijkertijd speelt Coppis’ speelfilm regiedebuut zich ook niet af in het heden of ver in de toekomst.
In plaats daarvan lijkt de film zich af te spelen in een dystopische wereld in de nabije toekomst, maar waar en in welk jaar Bijt zich precies afspeelt, is onduidelijk. Deze regiekeuze pakt positief uit, omdat dit de filmwereld van Bijt mysterieus maakt en een eigen identiteit geeft. Het filmpubliek kan zich door de mysterieuze geaardheid van deze filmwereld meer aangetrokken voelen tot het filmverhaal. De alternatieve filmwereld zorgt ervoor dat deze artistieke Nederlandse film niet alleen intrigerend, maar ook absurdistisch en spannend is.
Bijt en A Clockwork Orange
Op meerdere vlakken kan er een link gelegd worden tussen Stanley Kubricks A Clockwork Orange (1971) en Bijt. In beide films spelen gewelddadigheid, machtsverhoudingen en giftig gedrag een belangrijke rol. Daarnaast krijgen we in beide films ook meerdere confrontaties te zien waar onnodig geweld en moorden worden gepleegd. De twee hoofdpersonages hebben een omgedraaide heldenreis. Alex DeLarge start in A Clockwork Orange als een rebelse en gewelddadige jongvolwassen man die – door middel van geforceerde en onmenselijke therapie – (deels) onderdanig wordt gemaakt.
Door het open einde van de film, lijkt Alex DeLarge aan het einde van A Clockwork Orange de mogelijkheid te krijgen om terug te keren naar zijn destructieve gedrag. Mark begint in Bijt als een onderdanige jongvolwassen man die gedurende film steeds gewelddadiger wordt en steeds meer toe begint te geven aan zijn geïnternaliseerde haat en frustraties. Aan het einde van Bijt geeft Mark toe aan zijn timide karakter als hij bij de tandarts om hulp vraagt om hem uit zijn symbiotische relatie van haat en geweld te halen.
Naast dat Coppis de heldenreis van Mark omdraait met die van Alex DeLarge, draait hij ook de betekenis van kleuren om in zijn speelfilm. Symbolisch staat de kleur oranje voor positieve eigenschappen. De kleur oranje wordt in films regelmatig gekoppeld aan optimisme, hoop en warmte. De kleur werkt in films op een helende manier in op de zintuigen. In Bijt is het hoofdpersonage allesbehalve vrolijk en optimistisch. Daarnaast lijkt alle hoop verloren te zijn wat direct in contrast staat tot de kleur die in de film overheersend is.
Een heel zwaar leven
Het leven van het jongvolwassen hoofdpersonage Mark is verschrikkelijk. Hij heeft last van luide en schreeuwende buren die dag en nacht aan het verbouwen zijn. Zijn bazige ouders kijken op hem neer en bijna niemand lijkt echt van hem te houden. Mark durft niet voor zichzelf op te komen. Hierdoor belandt hij in een vicieuze cirkel van zelfhaat. Reinout Scholten van Aschat levert een indringende acteerprestatie waarbij hij op een aangrijpende manier het trieste leven van Mark weet weer te geven. Scholten van Aschats personage oogt gedurende de gehele film gespannen.
Daarnaast ziet zijn personage er chronisch vermoeid uit. Bovendien ziet Mark er (bijna) altijd onverzorgd uit. Scholten van Aschats acteerprestatie wordt ondersteund door het werk van kostuumontwerpers Esther Sloots en Nine van Weert. De kostuumontwerpers hebben geholpen met het creëren van een passend uiterlijk voor een jongvolwassen man wiens leven volledig mislukt te zijn. Zo draagt Mark regelmatig dezelfde zwerverskleding. Hierdoor scheppen de kostuumontwerpers het idee dat Mark niet vaak zijn kleding wast en bijna nooit van kleding verwisselt.
Daarnaast ondersteunt het werk van haarstylisten en visagisten Mandy Huijs en Roza Leyting dit idee ook. Mark lijkt altijd ongewassen haar en niet bijgehouden baard te hebben. Bovendien neemt Mark niet de moeite om zijn opgelopen wonden te verzorgen of schoon te maken. Het leven van Mark is als droevig als de jazzmuziek die hij speelt op zijn bugel. De muziek die hij maakt zit vol deprimerende melodieën. De filmmuziek van componist Tjeerd Nijhof versterkt de droevige filmsfeer met klanken die deels geïnspireerd lijken geweest door de filmmuziek uit (Duits-)expressionistische films als Das Cabinet des dr. Caligari (1920).
Blaffende honden bijten wel
In Bijt hebben Marks ouders hem gehoorzaam, stil en onderdanig gemaakt. Hetzelfde hebben ze gedaan met de honden die ze gevangen houden in kleine kooien. Zowel Mark als Arti, de hond die hij later adopteert, kijken depressief uit hun ogen en hebben maar weinig hoop voor de toekomst. Mede daardoor lukt het Coppis om een geloofwaardige emotionele band te scheppen tussen Scholten van Aschats personage en deze Duitse herder. Beide Mark en Arti kunnen amper affectie aanvoelen of accepteren.
Ondanks dat de film verder gaat dan het subgenre verhaal waarin een sociaal ongemakkelijke man en een hond van elkaar leren te houden, blijft dit een mooi onderdeel van het filmverhaal. Net zoals Mark, blijft Arti onderdanig, gehoorzaam en grotendeels gespannen. In zijn gedrag vertoont de Duitse herder geen kwispelende staart, geblaf, gepiep of gesnuffel. Door de geloofwaardige geaardheid van zijn karakter is de Duitse herder een van de beste bijpersonages geworden. Zijn geloofwaardige en sublieme “acteerprestatie” is deels te danken aan het werk van dierentrainer Nathalie Bellemans en dieragent Maité Thijssen.
In Bijt komen verschillende vormen van toxische relaties en dominante verhoudingen voor. Hierbij laat Coppis zien dat er altijd iemand is die zich dominanter, baziger en agressiever tegen een ander zal opstellen. De regisseur en scenarioschrijver speelt in het filmverhaal met de onmenselijke karaktereigenschappen van de personages. Hierbij ogen de filmpersonages als blaffende honden tegen elkaar, maar deze blaffende honden bijten wel. Bijt speelt goed in op de kick van dominant zijn om zo anderen te laten zien wie de baas is.
Net zoals bij honden is het onduidelijk waarom deze filmpersonages bepaalde mensen met rust laten en andere afblaffen. Actrice Frieda Barnhard speelt van de cast het beste in op dit specifieke aspect uit het filmverhaal. Ze is onvoorspelbaar als zuster Lisa die op het ene moment behulpzaam en het andere moment moordlustig is. Coppis speelt in zijn film ook met tegenstrijdigheden. Zo laat de filmmaker zien dat de gewelddadigste filmpersonages ook zorgzaam en liefdevol kunnen zijn. Een andere tegenstrijdigheid is dat Arti (de hond) het bescheidenste en empathische karakter bevat. Dit staat rechtstreeks in contrast met de menselijke personages die zich meer onvoorspelbaar, beestachtig en wreed gedragen.
Conclusie
Bijt is een van de beste Nederlandse films uit 2024. Guido Coppis’ debuutspeelfilm is internationaal gezien ook een van de origineelste films die ik dit jaar heb gezien. De film bevat een uniek uiterlijk dat duidelijk ontstaan is door te experimenteren en te onderzoeken wat mogelijk is met het medium. De filmwereld van Bijt heeft een eigen identiteit dat diep geworteld is in de vroege filmjaren van het redelijk jonge medium genaamd film. De film oogt zowel klassiek, in de zin van zwart-wit stille films, als vernieuwend.
Naast een bijzonder filmuiterlijk bevat Bijt ook een interessant verhaal waarin onderzoek wordt gedaan naar het karakter van willekeurig geweld en giftig gedrag. Hierbij weten de twee hoofdrolspelers Reinout Scholten van Aschat en Frieda Barnhard uitstekend in te spelen op de gelaagde thema’s van het filmverhaal. Naast de twee hoofdrolspelers wordt de belangrijkste hond uit deze film, genaamd Arti, goed begeleid op film. Hierdoor komt het over alsof de hond zelf ook weet te acteren en deze buitengewone prestatie mag dan ook zeker benoemd en gevierd worden.
Helaas is het filmverhaal van Bijt op meerdere momenten net wat te onduidelijk of mysterieus. Dit is vooral terug te zien in de bedoelingen van Coppis’ regievisie. Er wordt niet duidelijk gemaakt waarom deze filmwereld zo toxisch is. Hierdoor blijft het filmpubliek na het kijken van de film over met enkele belangrijke onbeantwoorde basisvragen. Bovendien schiet Coppis op enkele momenten te abrupt door in het geweld dat wordt vertoond. Hij slaagt erin om het filmpubliek hiermee te shockeren en te verrassen.
Tegelijkertijd weet de regisseur en scenarioschrijver niet geleidelijk duidelijk te maken waarom deze acties in het verhaal plaatsvinden. Hierdoor komen de twee hoofdpersonages op meerdere momenten te onsympathiek en onaangenaam over om te volgen. Het resultaat hiervan is dat het verhaal tijdens deze filmmomenten niet alleen onduidelijk, maar ook onnodig gewelddadig en onprettig is om te kijken. Gelukkig blijft Bijt over het algemeen een indrukwekkende Nederlandse film die veel nieuws probeert en daar grotendeels ook in slaagt. Bijt is nu te zien in de Nederlandse bioscopen. Daarnaast is de film ook te huur op streamingdienst Picl in Nederland.
