Führer und Verführer vertelt het verhaal van de opkomst van nazi-Duitsland door de lens van Adolf Hitlers rechterhand en propagandaminister Joseph Goebbels. De film begint met een tekstuele introductie die de premisse van het verhaal beschrijft en de redenering om de film door het perspectief van de daders – in andere woorden de nazi’s – te laten zien. De introductie beschrijft terecht dat deze keuze om het filmverhaal vanuit het perspectief van de nazi’s te laten zien zowel riskant als noodzakelijk is.
Regisseur en scenarioschrijver Joachim A. Lang bepleit terecht dat dit een goede manier is om de hedendaagse bevolking te waarschuwen tegen – en bewust te maken van – het werk van demagogen. De regisseur en scenarioschrijver start de film echter niet met de eerste ontmoetingen tussen Goebbels en Hitler. Daarnaast begint het filmverhaal ook niet met de start van hun samenwerkingen. Na een tekstuele introductie en een proloog, dat vlak plaatsvindt voor de dood van Hitler en Goebbels, opent de film in 1938 met de Anschluss van Oostenrijk bij Duitsland.
Doordat deze Duitse oorlogsdramafilm niet start met de eerste samenwerkingen en ontmoetingen tussen Goebbels en Hitler, wordt de opkomst van fascisme, ongelijkheid en racisme als iets plotselings en onverwachts neergezet. Hiermee speelt Lang in op de snelle groei en opkomst van fascistische demagogen. Daardoor weet de regisseur en scenarioschrijver goed de gevaren hiervan weer te geven. Tegelijkertijd werkt de narratieve keuze om het verhaal niet te starten bij het begin van Goebbels’ leven als propagandaminister en rechterhand van Hitler hem ook tegen.
De regisseur en scenarioschrijver wil het filmpubliek de boodschap meegeven alert te blijven voor de groei en opkomst van fascisme, maar doordat de film niet start bij het begin van deze opkomst, lukt het Lang niet om de filmtoeschouwers aan te geven waar ze op moet letten om de opkomst van fascisme te herkennen. Hoogstwaarschijnlijk zal de regisseur en scenarioschrijver verwacht hebben dat de filmtoeschouwers zelf zullen herkennen wanneer fascisme aanwezig is of opkomt, maar als dat het geval was, dan zouden film als Führer und Verführer ook niet gemaakt hoeven te worden. De narratieve keuzes die gemaakt zijn komen dus op enkele momenten (enigszins) imperfect en onlogisch over.
Over Führer und Verführer (2024)
Führer und Verführer is een Duitse oorlogsdramafilm. De internationale filmtitel is Goebbels and the Führer. De film is geregisseerd door Joachim A. Lang. De regisseur schreef ook het scenario van de film. De cast van de film bestaat uit (o.a.) Robert Stadlober, Fritz Karl, Franziska Weisz, Dominik Maringer, Moritz Führmann, Till Firit en Christoph Franken. De film heeft een speeltijd van 124 minuten. De film beleefde zijn wereldpremière op 4 juli 2024 bij het Munich Film Festival in Duitsland. Filmdistributeur Dutch FilmWorks (DFW) bracht de film op 19 september 2024 uit in de Nederlandse bioscopen.
De film werd op 4 oktober 2024 in beperkte Amerikaanse bioscopen uitgebracht. In het filmverhaal wordt de focus gelegd op het werk van Adolf Hitlers propagandaminister Joseph Goebbels. Zijn opstokende propaganda heeft er mede voor gezorgd dat miljoenen mensen dood werden gemaakt, waaronder zes miljoen joden. Het filmverhaal laat zien hoe vanaf de annexatie van Oostenrijk in maart 1938 de krachtige propagandamachine van Goebbels zijn werk doet. Hitler is vastbesloten om Europa in een barbaarse oorlog te verwikkelen.
Om deze reden moet Goebbels zijn strategie, dat daarvoor vooral gericht was op veiligheid, noodgedwongen veranderen. Goebbels wil niet uit de gratie raken bij de dictator die hij bewondert en daarom richt hij zich op het radicaliseren van de aanhang en het misleiden van het Duitse volk. Dit doet hij (o.a.) met antisemitische films zoals “De Eeuwige Jood”. Führer und Verführer laat zien dat Goebbels tot aan de ondergang van nazi-Duitsland in mei 1945, wanhopig blijft vechten voor het imago van het fascisme.
Propagandabeelden
Al vanaf de proloog van Führer und Verführer bevat de film nagemaakt propagandamateriaal. Deze nagemaakte momenten zijn door filmmonteur Rainer Nigrelli messcherp gemonteerd naast echte propagandabeelden uit de Tweede Wereldoorlog. Op deze manier weet de filmmonteur een aangrijpend, heftig en realistisch beeld neer te zetten van het werk dat Goebbels als propagandaminister afleverde. De proloog van de film laat zien hoe Goebbels samen met zijn vrouw Magda toekijkt naar de propagandabeelden die zijn gemaakt van Hitlers bezoek aan jeugdleider Artur Axmann.
In een mengsel van echte en nagemaakte propagandabeelden laat de film zien hoe 20 Hitler Jugendleden het IJzeren Kruis krijgen voor het voorbeeldig verdedigen van hun vaderland. Deze 20 jongeren staan in het propagandamateriaal symbool voor de Duitse jeugd die in dienst van Hitler werkten als trouwe helpers van de nazisoldaten. Daartegenover staat de keuze om Führer und Verführer te openen met deze filmmomenten (en propagandabeelden) symbool voor hoe groot het bereik van Goebbels’ propaganda was.
Bovendien staat deze keuze om de film op deze manier te openen symbool voor hoe diepgeworteld de (nazi-)propaganda onder de Duitse bevolking en jongeren was. De propaganda van Goebbels lijkt (grotendeels) zo effectief te zijn geweest doordat hij zelf ook echt gelooft in Hitlers missie en de propagandabeelden die daarvoor nodig zijn. Door de film te openen met propagandabeelden waarop Hitler beeft en er als een schim van zijn vroegere zelf uitziet, geeft regisseur en scenarioschrijver Joachim A. Lang samen met de filmmonteur goed weer hoe de staat van Goebbels propaganda ook ondoorgrondelijk verbonden is aan de identiteit en het succes van Hitler.
Ondanks Goebbels’ trouwe toewijding aan zijn Führer – die in zijn woorden “de man van de eeuw” zou moeten worden – begint hij ergens ook geloof te verliezen in het succes van Hitlers missie en de bijhorende propagandabeelden die hij daarvoor heeft afgeleverd. De film geeft in zijn proloog weer dat het propagandamateriaal van Goebbels en Hitlers mentale staat zo hevig aan elkaar verbonden zijn dat wanneer een van de twee tekortschiet of onderuitgaat dat de ander snel volgt. Hierbij laat de film ook zien dat de propagandamachine van Goebbels zelf niet stopte bij het naderende einde van nazi-Duitsland.
Egoïstische en fascistische rotventen
Hoofdrolspelers Robert Stadlober en Fritz Karl leveren beide sterke acteerprestaties af. Stadlober levert subliem en bijzonder acteerwerk af als Joseph Goebbels. De acteur speelt overtuigend een egoïstische rotvent met een bijzonder talent voor massamanipulatie en propaganda. Stadlober zet effectief Goebbels neer als een man die weet hoe hij met mooie symbolische en literaire omhullende woorden iets nietszeggends of verschrikkelijks weet vervormen en te verbergen. Met behulp van Langs regievisie weet Stadlober de propagandaminister van Hitler weer te geven als een man die elk detail en elke minuut voorbereidde om zijn propagandamachine draaiende te houden.
Hierbij worden Lang en Stadlober ook ondersteund door het werk van de filmmonteur. Nigrelli weet uitstekend echte (zwart-wit) propagandabeelden in te zetten om te laten zien dat Goebbels inderdaad elk detail en elk moment voorbereidde. Hiermee verrijkt hij de effectiviteit en geloofwaardigheid van Stadlobers acteerprestatie. Karl weet goed de veelzijdigheid van Hitlers karakter weer te geven. In de proloog speelt de acteur goed in op de oververmoeidheid, deprimerende gevoelens en stress van Hitler.
Karl weet via zijn gezichtsuitdrukkingen uitstekend de gemoedstoestanden en plotselinge uitbarstingen van Hitler weer te geven. Hierbij worden de gezichtsuitdrukkingen van de acteur ondersteund en versterkt door het werk van de make-up artiesten Martin Blizniak en Alice Dvorská. Führer und Verführer toont ook de botsingen die hebben plaatsgevonden tussen Goebbels en Hitler. Deze botsingen gingen niet alleen over hun meningsverschillen wat betreft de toekomstplannen voor hun partij en Duitsland, maar ook over meer persoonlijke zaken.
Machtsspelletjes
Bij de botsingen over meer persoonlijke zaken speelt Franziska Weisz’s personage Magda – de vrouw van Joseph Goebbels – een belangrijke rol. Magda en Joseph spelen als ontrouw echtpaar machtsspelletjes via hun Führer: iets wat Hitler zeker niet kan waarderen, omdat de familie Goebbels als een rolmodel moet dienen voor andere families uit (nazi-)Duitsland. Ondanks dat Weisz goed acteerwerk aflevert en sterk inspeelt op de botsingen tussen Goebbels en Hitler, gaat de film regelmatig te snel door belangrijke emotionele gebeurtenissen heen die meer uitgediept hadden kunnen worden.
Spijtig genoeg zijn deze gebeurtenissen grotendeels verbonden aan de machtsspelletjes die plaatsvinden tussen Joseph en Magda. Zo gaat de film als een speer door het moment heen dat Magda achter Joseph zijn affaire komt. Daarnaast gaat de film net zo snel door de consequenties van de bewustwording van deze affaire heen. Bovendien worden enkele gevolgen en bijhorende verhaallijnen zelfs niet vervolgd of afgerond. Hitler zegt in Führer und Verführer dat er geen privékwesties zijn wanneer je geschiedenis schrijft, maar dit betekent niet dat de film de consequenties van deze kwesties ook privé gehouden moeten worden.
Confrontatie met de dood
In Führer und Verführer maken Lang, Nigrelli en cinematograaf Klaus Füxjager gebruik van tegenstrijdige beelden om de rampzalige gevolgen van Goebbels’ propaganda en de oorlogsmisdaden van nazi-Duitsland sterker over te brengen op het filmpubliek. De filmmonteur weet uitstekend beelden van het bevoorrechte leven van Goebbels en zijn kameraden af te wisselen met sombere en donkere filmmomenten waarop Joden en andere gediscrimineerden met de dood geconfronteerd worden.
Zo wisselt Nigrelli een filmmoment waarin Goebbels een gefilmde boodschap van zijn kinderen ziet voor zijn verjaardag af met een filmmoment waarin Duitse Joodse beroemdheden zelfmoord plegen. Bovendien krijgen de filmtoeschouwers dood, vernietiging en verval te zien in vorm van archief beeldmateriaal uit de Tweede Wereldoorlog tijdens het moment dat Goebbels zijn volgelingen toespreekt over de grootse en fantastische tijden van nazi-Duitsland. Lang, Nigrelli en Füxjager confronteren de filmtoeschouwers met de dood van onschuldigen door beelden van hun vernietiging heftiger binnen te laten komen door het geprivilegieerde leven van Goebbels.
Propaganda als kunstvorm
De cinematograaf probeert met zijn camera de filmtoeschouwers zo dicht mogelijk bij de acties van Goebbels te plaatsen. Zo draait Füxjager de camera om het hoofd van Stadlobers Goebbels als hij zijn speech over het invoeren van een totale oorlog aan het voorbereiden is. Op deze manier geeft de cinematograaf aan dat deze speech steeds meer iets wordt dat om Goebbels zelf gaat draaien. Bovendien plaatst Füxjager de filmtoeschouwers zo dicht mogelijk bij het hoofd van Goebbels. Door de filmtoeschouwers in de hoofdruimte van Goebbels te brengen, versterkt de cinematograaf het ongemakkelijke en intense gevoel dat ze van hem krijgen.
In deze oorlogsdramafilm beschrijft Goebbels propaganda als een kunstvorm. Net zoals Goebbels propaganda vergelijkt met de schilderkunst, kunnen de camerabewegingen en montagetechnieken beschreven worden als het verf en de kwast dat op het (film-)doek geplaatst worden. Hierbij gaat het de filmmakers van Führer und Verführer regelmatig over het oproepen van bepaalde emoties. Goebbels bepleit dat het kostbaarste schilderij niet het meest realistische schilderwerk, maar het doek is dat de meeste emoties oproept.
De filmmakers proberen dit te bewijzen door in Führer und Veführer de focus vaker te leggen op het emotionele dan het (meest) realistische aspect van de film. De film is nog steeds realistisch opgezet en geloofwaardig uitgewerkt. Toch ligt de focus in het verhaal meer op het overbrengen van intense emoties en het behoeden voor fascistische gevaren dan dat de film zich inzet voor het zo waargetrouw weer te geven van de (levens-)geschiedenis en het levenswerk van Goebbels als propagandaminister.
Conclusie
Führer und Verführer is een krachtige film die niet alleen het levensverhaal van Joseph Goebbels als propagandaminister vertelt, maar ook de macht, invloed en bereik van (zijn) propagandafilms laat zien. Hierbij weet regisseur en scenarioschrijver Joachim A. Lang geloofwaardig de gestoorde en fascistische karakters van Goebbels en Adolf Hitler weer te geven. Führer und Verführer is een emotioneel uitputtende, maar ook belangrijke film. Lang levert met het filmverhaal een filmisch pleidooi waarbij hij waarschuwt voor de gevaren van massapropaganda, het verdwijnen van empathie en de opkomst van fascisme.
De film legt de focus op het overbrengen van emoties en het waarschuwen van zijn filmtoeschouwers. Hierdoor wordt er minder aandacht gegeven aan het verhaalstructuur en het verhaalverloop. Het gevolg hiervan is dat enkele historische gebeurtenissen minder uitgewerkt en onderbouwd worden: wat best zonde is. Tegelijkertijd is het opvallend dat hoe meer nazi-Duitsland (terrein) verliest, hoe sneller het tempo van de film verloopt. Dit geeft de film een flinke adrenalinestoot.
Deze adrenalinestoot laat zien dat wanhoop voor nazi-Duitsland de deur naar nog gruwelijkere, onmenselijkere en monsterlijkere oorlogsdaden is. In Führer und Verführer worden archiefbeelden en geluidsopnames van de Tweede Wereldoorlog ingezet om de angstaanjagende en verschrikkelijke geaardheid van waargebeurde historische evenementen sterker in te laten spelen op historisch nagemaakte momenten uit de film. Lang weet verder op een krachtige manier verschillende filmstijlen te mengen om zo een (enigszins) essayistische en experimentele oorlogsdramafilm neer te zetten.
Führer und Verführer is een heftige filmervaring, maar vanwege zijn actualiteit en intensiteit is dit nog steeds een film die iedereen gezien hoort te hebben. Op 7 maart bracht Dutch FilmWorks (DFW) de oorlogsdramafilm Führer und Verführer uit op Blu-ray en DVD. De film is nu te koop op Blu-ray en DVD op (o.a.) Bol.com. Daarnaast is de film te huur en te koop op Pathé Thuis in Nederland. Mijn dank aan Dutch FilmWorks (DFW) voor het versturen van een recensie-exemplaar.
