Grenzeloos Verraad (2023) – Film Recensie

Grenzeloos Verraad is een redelijk goed Nederlandse speelfilm. De filmmakers weten met een klein budget van 300.000 euro’s een overtuigende, interessante en gelaagde oorlogsfilm neer te zetten. Ondanks dat de film zeker niet perfect of fantastisch is, bevat Grenzeloos Verraad genoeg pluspunten. Zo zijn hoofdrolspelers Peter Nillesen en Dirk Gunther Mohr een genot om te aanschouwen, waarbij hun aanhoudende rivaliteit en vijandigheid behoren tot de hoogtepunten van het verhaal. Grenzeloos Verraad weet daarnaast, ondanks een kleiner budget, een geloofwaardige en realistische tijdsetting te scheppen.

Dit is niet alleen te danken aan de prachtige en thematisch sterke cinematografie, maar ook aan de rappe montage en andere aspecten als de set decoraties en kostuumontwerpen. Bevat Grenzeloos Verraad verder nog typisch Nederlands overdreven of (over-)gedramatiseerd acteerwerk? Helaas wel. Het verhaal zelf is ook niet zonder zijn clichés. Deze twee aspecten maken de speelfilm echter niet direct onprofessioneel of amateuristisch.

Grenzeloos Verraad bevat genoeg elementen waar filmmakers met grotere productiebudgetten nog van kunnen leren. Doordat de cast en crew zelf een klein budget hadden, moesten ze creatiever zijn met het maken van hun film. En de film straalt zeker creativiteit uit, ook al mist er soms wel een laag subtiliteit en originaliteit…

Over Grenzeloos Verraad (2023)

Grenzeloos Verraad is een Nederlandse oorlogsfilm uit 2023. De film is geregisseerd door Thomas Nauw en Dennis Bots. Grenzeloos Verraad stond eerder nog bekend onder de titel Verraderlijke liefde. In 2020 werden er stukjes van de eerste versies van de film getoond. Dutch FilmWorks besloot de film voor distributie te kopen, nog wat extra’s toe te voegen en de titel te veranderen. Dit laatste deden ze zodat de film wereldwijd in bioscopen kon worden vertoond. De cast van de film bestaat onder andere uit Peter Nillesen, Dirk Gunther Mohr, Berit van de Wouw, Kai Kolder, Dennis van Ooyen, Ingrid Bisschop en Andreas Lessig.

Maar waar gaat deze Nederlandse oorlogsfilm eigenlijk over? Grenzeloos Verraad volgt de Duits-Nederlandse officier Ludwig Mengelberg. In het Duitse leger heeft hij de bijnaam ‘Der Fliegende Holländer’ gekregen. Mengelberg heeft steeds grotere moeite met de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Na een persoonlijk drama wordt hij overgeplaatst naar Nederland en neemt hij het drastische besluit om in Drenthe te helpen bij het verbergen van Joodse onderduikers.

Hiermee pleegt hij natuurlijk hoogverraad bij zijn eigen manschappen. Wanneer de SS wantrouwen krijgt en het verzet oprukt, zet Mengelberg niet alleen zijn eigen leven op het spel, maar ook dat van de mensen die hij probeert te helpen. Hoe dit spannende verhaal van Grenzeloos Verraad afloopt is nu in de Nederlandse bioscopen te zien! Grenzeloos Verraad beleefde op 28 en 29 maart 2023 zijn (voor-)premières in Cinema Gouda. Mijn dank aan acteur Dirk Gunther Mohr en Dutch FilmWorks voor het versturen van een online recensie-exemplaar.

Perspectief in het camerawerk en de montage

Grenzeloos Verraad opent in een grimmige plaats waarbij de koude kleuren en koele belichting uit de cinematografie inspelen op de stemming van het hoofdpersonage Ludwig. Hij bevindt zich in een koude tocht door de sneeuw en kijkt verward uit zijn ogen. In hun camerawerk spelen cinematografen Thomas Nauw, Robert Schepers en Wim Van der Glas in op het perspectief van dit hoofdpersonage. Door te verwisselen van statief naar handheld camerawerk, weten ze een gevoel van dissociatie en perspectief te scheppen.

De filmregisseurs en filmmonteur Eus Koparan nemen deze camerabeelden en spelen hierbij verder in op Ludwigs visie. Filmmonteur Efin de Landmeter hielp mee aan de montage. Zo was De Landmeter verantwoordelijk voor de montage van de eerste ruwe versies. Aan het einde van proloog krijgen we Ludwig te zien als jongvolwassen man. Deze scène speelt zich af aan het einde van de Eerste Wereldoorlog. De camera zoomt in op zijn gezicht, waarbij we Ludwig woedend en vol onbegrip uit zijn ogen zien kijken. Met een korte, maar briljante montagetechniek, weet Koparan het beeld te veranderen naar de volwassen (en oudere) Ludwig, die nu meer oogt als een gebroken man met complexe innerlijke worstelingen.

Het briljante aan deze snelle overgang is dat de focus bij beide beelden opnieuw ligt op de ogen – en in verlening het perspectief – van het hoofdpersonage Ludwig. Regisseurs Nauw en Dennis Bots weten samen met hun crew op deze manier duidelijk te maken dat Grenzeloos Verraad een oorlogsfilm zal worden, waarbij we de gruwelijke en destructieve gebeurtenissen uit de ogen van dit personage zullen meemaken.

Gelaagd en complex hoofdpersonage

Het acteerwerk van hoofdrolspeler Peter Nillesen is krachtig. Nillesen weet goed de complexiteit van Ludwigs karakter weer te geven. Hij is een tweetalige Europeaan die altijd van zijn vader, een soldaat uit de Eerste Wereldoorlog, heeft meegekregen dat Duitsers niet mogen opgeven. Tegelijkertijd zien we ook dat de verschrikkingen en gruwelijkheden uit de Tweede Wereldoorlog steeds meer mentale consequenties op Ludwig beginnen te hebben. Regisseurs Nauw en Bots laten samen met de scenaristen Rob Camies en Nillesen zien hoe soldaten in een wereldoorlog amper tijd hebben om op een traumatisch moment te reageren – laat staan te verwerken.

Een goed voorbeeld hiervan is het moment dat een van de nieuwste soldaten koffie gaat halen voor Ludwig. Dit doet hij op verzoek van Ludwig. Kort daarna worden de Duitsers aangevallen en je raadt het al, de jonge soldaat die koffie haalde, overlijd direct, doordat hij op het verkeerde moment op de verkeerde plek was. We zien Ludwig verschrikt kijken, waarbij we als filmtoeschouwers kunnen inschatten dat hij getraumatiseerd is door het idee dat deze jonge soldaat is overleden door hem. Ludwig heeft hem tenslotte indirect naar die verkeerde plek op dat verkeerde moment toegestuurd.

Dit is een verschrikt beeld van enkele seconden en dan gaat de Nederlands-Duitse officier weer verder. Hiermee laten de regisseurs en scenaristen zien dat in tijden van een wereldoorlog er geen tijd is om elke individuele slachtoffer en trauma te herdenken of te verwerken. Het doet Grenzeloos Verraad goed dat hoofdrolspeler Nillesen verantwoordelijk was voor het verhaal van de film. Doordat Nillesen de hoofdrol van de film speelt en mee heeft geschreven aan het verhaal, weet hij beter in woord en beeld te vertellen waar zijn personage Ludwig allemaal door heen gaat. De regisseurs en scenaristen laten hiermee zien dat het hoofdpersonage gelaagd en complex is.

De Nederlandse Hans Landa

Nillesen is niet de enige acteur die een krachtige acteerprestatie weet af te leveren. De acteur, die naast Nillesen, het meest uit de cast opvalt, is Dirk Gunther Mohr. Hij weet een gecalculeerde performance neer te zetten waarbij zijn personage niet alleen sluw en mysterieus oogt, maar ook geniepig. Ik moet eerlijk toegeven dat Gunther Mohr in de articulatie van zijn dialogen soms wat subtiliteit miste. Dit was echter vooral het geval bij de introductie van zijn personage. Wanneer de acteur eenmaal zijn draai heeft gevonden in de film, weet hij, wat betreft de cast, een hoogtepunt te vormen.

Gunther Mohr weet met zijn wenkbrauwen en mondhoeken in korte tijd zijn gezichtsuitdrukking volledig te veranderen. Hiermee weet hij zijn personage als sluw, angstaanjagend en calculerend neer te zetten. Zijn acteerprestatie deed met enorm denken aan Christoph Waltz acteerwerk in Quentin Tarantino’s Inglourious Basterds. Waltz weet een indrukwekkendere prestatie te leveren dan Gunther Mohr, maar wat betreft een Nederlandse interpretatie van Hans Landa, zijn we nog nooit zo dichtbij gekomen.

Naast Gunther Mohr weten vooral de actrices Berit van de Wouw, Ingrid Bisschop en de jonge Anne Telders indruk op te wekken. Zo weet Van de Wouw met haar personage meer subtiliteit en wanhoop naar het verhaal te brengen. Bisschop speelt vooral in op de nervositeit van onschuldige burgers die in angst leven, terwijl Telders een jonger perspectief – inclusief naïviteit en hoop – weet uit te stralen.

Verreweg van perfect

Grenzeloos Verraad is als film, ondanks alle eerder benoemde positieve aspecten, verreweg van perfect. Naaste enkele top acteerprestaties bevat de film ook typisch Nederlands acteerwerk, waarbij verschillende acteurs en actrices overdreven gedramatiseerd acteren. Een goed voorbeeld zijn de momenten waar de personages onderling gaan bekvechten, wat altijd vrij snel uitloopt tot een vorm van huilen, schreeuwen of drammen als een klein kind. De filmmuziek van componisten Koen Cramer en Jan Pieter Geersing behoort ook tot de minpunten van de film.

Of eerder het overmatige gebruik van deze filmmuziek. He gecomponeerde werk van Cramer en Pieter Geersing zelf klinkt prachtig, maar de componisten geven de speelfilm geen ruimte om even tot rust te komen. Bijna elk moment, ook als er niets serieus, spannends of emotioneels gebeurd, wordt begeleid door filmmuziek. Ik waardeer en respecteer het werk dat de componisten hebben geleverd, maar ik denk dat op enkele filmmomenten of scènes beter waren geweest als er geen filmmuziek bij af werd gespeeld.

Op die manier zouden de momenten van deze verschrikkelijke realiteit nog harder zijn binnengekomen. Het verhaal van Grenzeloos Verraad is ook niet zonder zijn clichés. Zo weet van de personages kilometers af te leggen, nadat hij geschoten is, om zijn kameraad te helpen. Pas nadat hij zijn vriend heeft geholpen en emotioneel met hem heeft gehad, sterft hij. Dit is allemaal net wat te cliché en toevallig.

Conclusie

Ondanks dat Grenzeloos Verraad dus geen perfecte film is, kan er zeker gewaardeerd worden wat de cast en crew voor elkaar hebben gekregen met hun speelfilm. Het is niet anders dan indrukwekkend te noemen wat de filmmakers vooral hebben gekregen met een mager budget van 300.000 euro’s. Grenzeloos Verraad oogt als een duurdere productie en dit is grotendeels te danken aan de kwaliteit van de filmproductie. Een groot deel hiervan is ook te danken aan Mau Zandvliet, die verantwoordelijk was voor zowel de set decoraties, kostuumontwerpen en productieontwerpen van Grenzeloos Verraad.

Zandvliet weet hoge kwaliteit te leveren, waardoor de tijdsetting van de speelfilm ook geloofwaardig en realistisch oogt. Zandvliet weet samen met het camerawerk van cinematografen Thomas Nauw, Robert Schepers en Wim Van der Glas unieke beelden te scheppen. Deze beelden deden me af en toe denken aan beroemde schilderijen. Zo deed de verstopplek van de Joodse families me denken aan Vincent van Goghs schilderij de Aardappeleters, terwijl de eerste ontmoeting tussen Ludwig en het boerse gezin me deed denken aan de schilderijen van Dogs Playing Poker.

Dit is op beide momenten niet alleen te danken aan de belichting, het kleurgebruik en positionering van het camerawerk, maar ook aan de details in de set decoraties, kostuumontwerpen en productieontwerpen van Zandvliet. Grenzeloos Verraad bevat over het algemeen krachtige en betekenisvolle cinematografie. Dit is ook doordat de montage van filmmonteur Eus Koparan goed inspeelt op de thema’s van het verhaal en de cinematografie. Grenzeloos Verraad bevat vooral in zijn eerste akte en tweede akte regelmatig actiescènes, waarbij het gebruik van verschillende cameratechnieken en camera’s ervoor zorgen dat je goed meegenomen wordt in de gevechten.

De rappe montage van Koparan zorgt er wel soms voor dat het moeilijk is om te volgen wat er nu echt gebeurd, maar dit past thematisch goed bij de chaotische en gewelddadige geaardheid van de Tweede Wereldoorlog. Het acteerwerk van de cast is ook goed. Hierbij weten vooral Peter Nillesen en Dirk Gunther Mohr de show te stelen als de antiheld en antagonist. Ook weten Berit van de Wouw, Ingrid Bisschop en Anne Telders indruk op te wekken in hun rollen. De kwaliteit van het acteerwerk van de rest van de cast wisselt enorm. Het gaat van redelijk tot acceptabel tot slecht.

Over het algemeen blijft Grenzeloos Verraad een redelijk goede film. De Nederlandse speelfilm bevat een unieke kijk op een ongehoord verhaal uit de Tweede Wereldoorlog. De film is zeker niet perfect, maar de filmmakers weten alsnog te overtuigen met krachtige technische aspecten, sterke hoofdrolspelers en een redelijk interessant verhaal. Het grootste pluspunt wat ik Grenzeloos Verraad kan meegeven is dat ik na het kijken van deze film, benieuwd ben geraakt naar de opkomende films en series van de leden uit deze Nederlandse cast en crew. Grenzeloos Verraad is nu te kijken in de Nederlandse bioscopen.