In dienst van de Vrede is een aangrijpende en indrukwekkende Nederlandse documentaire. De film schetst een totaalbeeld van de oorsprong, setting en escalatie van het conflict in (Zuid-)Libanon in de jaren 1980. In dienst van de Vrede geeft het woord aan veteranen, (voormalig) correspondenten en andere experts over de Unifil vredesmissie die in 1979 gestart is. De filmtoeschouwers krijgen diverse persoonlijke en informatieve verhalen te horen. In dienst van de Vrede richt zijn schijnwerpers op dit onderbelicht stukje wereldgeschiedenis waarin de focus specifiek op de Nederlandse rol van dit internationale conflict wordt gelegd.
Ondanks dat In dienst van de Vrede een zwaar beladen onderwerp – ook in de hedendaagse context – bespreekt, weten de filmmakers ook luchtige momenten van humor terug te brengen in de film. Er worden enkele kleine grappen gemaakt en hartverwarmende beelden vertoond. Deze momenten zorgen ervoor dat de filmtoeschouwers de tijd hebben op adem te komen van de heftige gesprekken die gevoerd worden in de documentaire. Ondanks het gebruik van enkele luchtige momenten, verliest In dienst van de Vrede nooit zijn focus. De filmmakers hebben een duidelijke visie gehad over het verhaal dat ze wilden vertellen.
Hier slagen ze dan ook zeker in! Toch hadden enkele historische gebeurtenissen iets meer verbonden mogen worden met de actuele context van de soortgelijke internationale conflicten waar we nu tegen aanlopen. De documentairefilm had daar iets langer voor moeten zijn, want met een korte speeltijd van 60 minuten was dit niet gelukt. Toch is het meer willen van een film niet per se iets slechts. Het laat zien dat de film slaagt in het vertellen van zijn verhaal, omdat ik – als filmtoeschouwer – nog meer had willen zien.
Over In dienst van de vrede (2024)
In dienst van de Vrede is een Nederlandse documentairefilm uit 2024. De film is geregisseerd door Jelmar Hoekstra. De regisseur werkte ook als filmmonteur mee aan In de dienst van de vrede. De film heeft een speeltijd van 60 minuten. De documentaire is geproduceerd door productiebedrijf Playback Images – waar Hoekstra mede-eigenaar van is. In dienst van de Vrede is een actuele documentaire waarin teruggeblikt wordt op de Unifil vredesmissie van de jaren 1980. Hier namen ruim 9000 Nederlandse militairen ook deel aan mee. Alleen hadden zowel de Nederlandse overheid in Den Haag als het Nederlandse ministerie van Defensie zich flink op het conflict verkeken.
Door de recente gebeurtenissen in Israël en Gaza lopen ook de spanningen aan de Libanese grens weer op. Hierdoor lijkt de geschiedenis zichzelf weer te herhalen. Nederlandse veteranen krijgen door de actualiteit van dit internationale conflict ook steeds meer de behoefte om hierover te praten. Daarnaast is het in 2024 precies 45 jaar geleden dat de Unifil vredesmissie startte. Toch is er maar weinig bekend over de Internationale Unifil vredesmissie die sinds 1979 loopt. Zo is Unifil tot op de dag van vandaag aanwezig in Zuid-Libanon.
In dienst van de Vrede belicht de vergeten vredesmissie uit de jaren 1980. Hierbij wordt specifiek de Nederlandse deelname aan de Unifil missie besproken. In de film In dienst van de Vrede komen niet alleen veteranen aan het woord, maar ook voormalig buitenland correspondent Jan Keulen, Nederlands generaal buiten dienst Peter van Uhm en Midden-Oostencorrespondent Daisy Mohr. Hierdoor belicht In dienst van de Vrede niet alleen de verhalen van de veteranen, maar geeft de documentaire ook een actueel beeld over de situatie van toen en nu.
Recensie
In dienst van de Vrede opent direct met archiefbeeldmateriaal waarin we een man de letters van de United Nations zien afplakken. Hiermee laat regisseur Jelmar Hoekstra direct het belang van een narratief en een audiovisueel aspect uit de film zien. Een belangrijk narratief aspect uit In dienst van de Vrede is de Unifil vredesmissie die in opdracht van de United Nations (Verenigde Naties) is gestart. Een belangrijk audiovisueel aspect uit de film is het gebruik van archiefbeeldmateriaal. In de film worden diverse vormen van archiefbeeldmateriaal gebruikt. Hierbij kun je denken aan gekleurde televisiereportages, krantenkoppen en (zwart-wit) foto’s.
De archiefbeelden ondersteunen de verhalen van de veteranen, correspondenten en andere experts zo goed dat enkele van deze beelden overkomen alsof ze zijn nagemaakt op basis van hun vertellingen. Hoekstra, die bovendien ook filmmonteur van In dienst van de Vrede is, maakt uitstekend gebruik van de gekozen archiefbeelden. In zijn montage weet hij de geschiktste beelden met de juiste verhalen te verbinden. Kleine toevoegingen van geluiden van schoten en radiocontact in deze verhalen, zorgen ervoor dat de gebeurtenissen echter en persoonlijker overkomen. In de film maakt Hoekstra regelmatig ook gebruik van artistieke keuzes in de montage van de archiefbeelden.
Zo kiest de regisseur en filmmonteur ervoor om enkele van de archiefbeelden zo achter elkaar te monteren dat het lijkt alsof er een diaprojector is gebruikt. De diaprojector wordt in deze scènes gebruikt om de filmtoeschouwers te laten ervaren alsof ze zelf in een briefing over de situatie in (Zuid-)Libanon zitten – net zoals de toenmalige dienstplichtigen dat ook hadden kunnen meemaken. Ook kiest Hoekstra er tactisch voor om bij het interview met Lieve Joris, die niet zelf op beeld komt, een draagbare cassetterecorder naast een foto van haar neer te zetten.
Deze visuele keuze speelt goed in op de context van Joris’ interview. Ze gebruikte zelf ook een recorder om haar interviews met Nederlandse dienstplichtigen in Zuid-Libanon op te nemen. Destijds lieten meerdere soldaten hun frustraties over de situatie in Zuid-Libanon uit tegen haar. Ze waren niet goed of juist geïnformeerd over de situatie daar. Zo kwamen ze – volgens de interviews van Joris – erachter dat Israël de boosdoener was. Dit ging compleet tegen de verwachtingen van de Nederlandse dienstplichtigen in. Israël was namelijk een bondgenoot van Nederland.
In de documentairefilm laten meerdere veteranen weten dat ze niet goed voorbereid of geïnformeerd waren over de situatie in Zuid-Libanon. Ze waren wel goed getraind, maar niet voor het specifieke doel en de situatie van de Unifil vredesmissie in Libanon. In Zuid-Libanon moesten ze helemaal opnieuw beginnen met alles te leren. De dienstplichtigen hadden geen flauw idee dat ze in een brandpunt van een groot internationaal conflict waren beland. Naast dat de dienstplichtigen een verkeerd beeld hadden over hun missie, werd in Den Haag de levensgevaarlijke situatie ook zwaar onderschat.
De film laat aan hand van gesprekken met veteranen en (o.a.) voormalig diplomaat Nikolaos van Dam zien dat de Nederlandse politiek destijds niet goed wisten wat de militairen daar gingen doen. De Nederlandse politiek had zichzelf ook niet voorbereid op wat de mogelijkheden daar waren. Daarnaast hadden ze ook niet nagedacht wat de consequenties van hun restricties zouden zijn. De Nederlandse politiek leek inlevingsvermogen en begrip voor de situatie te missen. Door al deze aspecten liepen meerdere Nederlandse dienstplichtigen ook oorlogstrauma’s op.
De film bespreekt ook de oorlogstrauma’s die Nederlandse dienstplichtigen hebben opgelopen. Aan de hand van persoonlijke verhalen krijgen we te horen hoe sommige dienstplichtigen jarenlang met zichzelf hebben geworsteld, terwijl anderen – met wat geluk en trucjes – het wisten te voorkomen. Een ding lijkt zeker: er zijn veel Nederlandse dienstplichtigen die wel met oorlogstrauma’s of PTTS zijn overgebleven. De gevoelens van machteloosheid, frustratie en angst hebben vaak geleid tot PTTS.
Het heeft ook niet geholpen dat ze in die tijd niet wisten hoe zorg en nazorg eruit moest komen te zien. In de hedendaagse wereld is dit gelukkig wel beter geregeld, maar toch is er nog ruimte voor verbetering. Zo geeft Nederlands generaal buiten dienst Peter van Uhm sterk aan dat dienstplichtigen wel op stressbestendigheid geselecteerd kunnen worden, maar niet op bestendigheid tegen posttraumatische stressstoornissen.
Conclusie
In dienst van de Vrede bespreekt de Nederlandse rol in de Unifil vredesmissie in (Zuid-)Libanon op een persoonlijke, oprechte en doordringende manier. De regelmatig emotionele filmmuziek ondersteunt de beladen onderwerpen van dit onderbelichte stukje wereldgeschiedenis en de rol die Nederland hierin had. Het is voor mezelf al moeilijk voor stellen hoe lastig deze situatie voor Nederlandse dienstplichtigen geweest is. Wat betekent dit wel niet voor de Nederlandse dienstplichtigen die hier deel aannamen? Ze kregen te maken met een kat-en-muisspel waarin twee kanten elke nacht vuur op elkaar (en Unifil) schoten als intimidatie.
De officieren hadden amper informatie over het conflict, de dienstplichtigen waren niet goed voorbereid of geïnformeerd en de Nederlandse politiek had de situatie ook zwaar onderschat. Toch laat de documentaire ook de positieve kant zien van de Nederlandse deelname aan de Unifil vredesmissie. Unifil zit in Libanon sinds 1979 om de rust te bewaren. De film stelt – via Midden-Oostencorrespondent Daisy Mohr de vraag hoe goed de rust bewaren gelukt zou zijn als Unifil daar niet geweest was of niet meer zou zijn. Het is een gevalletje: “Beter iets dan niets,” in de woorden van toenmalig diplomaat Nikolaos van Dam.
De hedendaagse periode in context van het internationale conflict in Gaza had wel meer besproken kunnen worden in de film. De documentaire bespreekt dit onderwerp maar een klein beetje. Bovendien gaan ze op een rap tempo door de actualiteit van dit onderwerp heen. De documentaire heeft op enkele andere momenten nog meer last van een rappe montage en onderontwikkelde onderwerpen. Vooral richting het einde van de film gaat de film op een snel tempo door zijn onderwerpen heen. Hierdoor eindigt de film als een documentaire die meer gemaakt lijkt te zijn voor een televisiezender dan voor het grote doek.
Toch blijft In dienst van de Vrede een indrukwekkende informatieve en belangrijke documentairefilm. In dienst van de Vrede wordt als filmspecial in enkele filmhuizen en filmtheaters in Nederland vertoond. De film is alleen op specifieke data in deze filmhuizen en filmtheaters te zien. Toch is de documentairefilm een sterke aanrader om te gaan zien op het grote doek. De impact van de film zal in de bioscoop alleen maar groter worden. Mijn dank aan Jelmar Hoekstra en Playback Images voor het versturen van een online recensie-exemplaar van de film.
De documentaire is natuurlijk gemaakt vóórdat de situatie in Israel en Gaza escaleerde, vandaar dat dit niet genoemd is.
Persoonlijk zag ik natuurlijk onmiddelijk de paralellen van toen en nu.