Indië Verloren… is een indrukwekkende documentaire die nu al behoort tot de beste (Nederlandse) films die in 2024 in de bioscoop uitgebracht zullen worden. De documentaire bespreekt in detail de (na-)geschiedenis van de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Regisseur In-Soo Radstake laat diverse internationaal gerenommeerde historici aan het woord om inzicht te bieden over dit complexe stukje wereldgeschiedenis. De filmmakers geven goed weer hoe een binnenlandse kwestie uitloopt tot een internationaal conflict.
Verschillende stukken wereldgeschiedenis worden in relatie tot de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog vanuit diverse standpunten belicht. Hierdoor levert Indië Verloren… als documentaire een totaal beeld over dit onderwerp. In Indië Verloren… worden niet alleen kalme archiefbeelden en cameraopnames getoond. De film laat ook misselijkmakende beelden zien van zowel de oorlog als van het Indonesische geweld tegen (o.a.) Indo-Europeanen.
De documentaire laat massagraven, drijvende lichamen van vermoorde mensen en kapotschoten gezichten met loshangende ogen zien. Indië Verloren… wisselt in zijn montage af tussen beelden van recente interviews en verschrikkelijke beelden van de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Door het gebruik van deze gruwelijke beelden weet Radstake niet alleen het filmpubliek te shockeren, maar ook de ernst van dit regelmatig onderbelicht stukje geschiedenis weer te geven.
De documentaire laat zien hoe werkelijk gebeurde historische momenten onwerkelijk gemaakt kunnen worden vanuit alle kanten van de wereld. Hierbij spelen ze ook in op de consequentie van een gefalsificeerde geschiedenisbeeld. Het filmjaar mag dan pas net begonnen zijn, maar Indië Verloren… is nu al een grote aanrader die je echt in de bioscoop gezien moet hebben.
Over Indië Verloren… (2023)
Indië Verloren… is een Nederlandse documentaire uit 2023. De film is geregisseerd door In-Soo Radstake. De regisseur werkte ook mee aan de film als scenarioschrijver en filmmonteur. Indië Verloren… staat ook bekend onder zijn Engelstalige filmtitel Selling a Colonial War. De film heeft een speeltijd van 105 minuten. De documentaire laat zien hoe de Nederlandse overheid decennialang het denkbeeld van een gerechtvaardigde oorlog in Indonesië (1945-1949) in stand hield door framing, propaganda en politieke besluiten.
Indië Verloren… geeft weer hoe termen als politionele acties gebruikt werden in de politiek om deze strijd te verkopen aan de Nederlandse bevolking. Ook belicht de documentaire waarom er geen aandacht was voor het geweld aan de andere kant tijdens de Bersiapperiode en hoe Indonesiërs omgingen met de Japanse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Indië Verloren… plaatst de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog en bijhorende historische momenten in de internationale politieke context van toen. Hierbij laten de filmmakers ook zien hoe verschillende denkbeelden en opvattingen door framing uit het verleden tot op de dag van vandaag doorwerken. Indië Verloren… is vanaf 11 januari 2024 kort in de Nederlandse bioscopen te zien. Mijn dank aan Periscoop Film en Film Incompany voor het versturen van een online recensie-exemplaar.
Demonstraties
Indië Verloren… opent met televisiebeelden die uitgezonden werden op 10 juni 2020. De televisiebeelden beschrijven hoe het beeld van Christopher Columbus omlaag gehaald is. De film gaat direct door naar een ander moment. Het is 7 juni 2020 wanneer het beeld van Edward Colston – driehonderd jaar na zijn dood – omver wordt getrokken. Op 1 juni 2021 wordt een beeld van koningin Victoria bezet door demonstranten en op 9 april 2015 wordt het beeld van Cecil John Rhodes bij de Universiteit van Kaapstad gesloopt.
Filmmonteurs In-Soo Radstake en René Hazekamp weten een overtuigend gevoel van frustratie, woede en walging te scheppen in hun montage. Ze maken in de filmopening gebruik van een rappe montage. Hierbij nemen het aantal toejuichende demonstranten per elke uitgekozen datum en protesten steeds meer toe. Radstake en Hazekamp scheppen hierdoor het gevoel of er steeds meer demonstranten en activisten bijkomen die klaar zijn met het verheerlijken van de gekoloniseerde geschiedenis.
De verschillende demonstraties vervagen over elkaar heen. Ze beginnen samen te vloeien. Hierdoor blijft alleen de oproep tegen het verheerlijken van kolonialisme, racisme en discriminatie over. In zijn documentaire laat regisseur, scenarioschrijver en filmmonteur Radstake zien dat demonstraties tegen de geschiedenis en consequenties van kolonialisme niets nieuws zijn. Zo wordt er in Indië Verloren… ook gebruik gemaakt van archiefbeelden uit de vorige eeuw.
Genuanceerde documentaire
Dit zijn niet alleen Nederlandse televisiebeelden uit de tijd van Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Indië Verloren… laat ook zwart-wit beelden zien die plaatsnemen voor deze periode. In deze documentairefilm wordt gebruik gemaakt van internationale archiefbeelden. Hierdoor hebben de filmmakers verschillende standpunten en observaties van (aangepaste) historische momenten in beeld kunnen brengen.
Indië Verloren… heeft een sterke filmopening, maar de documentaire pakt daarna pas echt de aandacht. De film zet eerst een duidelijk beeld in de documentaire neer voordat het die basis pakt en laat zien dat er meer nuance in dit verhaal zit. Indië Verloren… laat zien dat dit soort documentaires geen eenzijdige preken hoeven te zijn over hoe slecht kolonialisme is. Andere documentaires over soortgelijke onderwerpen kiezen regelmatig dit pad.
Ze schieten hiermee tekort doordat ze verder geen diepgang of context leveren. Indië Verloren… gaat niet alleen over de slechte kanten van onderbelichte stukken geschiedenis. De film gaat ook over de beeldvorming van de Indonesië en de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Hierbij worden niet alleen Nederlanders en Indonesiërs geïnterviewd, maar ook Britten, Indo-Europeanen en Amerikanen komen aan het woord.
De regisseur laat zien dat deze onafhankelijkheidsoorlog ook een Vietnam-achtige oorlog was die wereldwijde consequenties met zich meebracht. Radstake maakt slim gebruik van een verscheidenheid aan opinie, interpretaties en opvattingen. De context en het kader van waaruit je deze Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog bekijkt, zal verschillen per persoon, land en afkomst. Daarnaast kunnen de context en het bijhorende kader twee compleet verschillende betekenissen opleveren.
Deze betekenissen kunnen zelfs volledig tegenover elkaar staan. In Indië Verloren… wordt er ook gebruik gemaakt van de quote “In war, truth is the first casualty” van de Griekse tragediedichter Aeschylus. In zijn film probeert Radstake achter het ware (onderbelichte) verhaal van de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog te komen. Filmtoeschouwers zullen met Indië Verloren… erachter komen dat de internationale politieke context van deze tijdsperiode nog ingewikkelder is dan verwacht.
Voor sommige filmtoeschouwers zal de documentaire niet veel nieuws leveren, behalve misschien een overzichtelijke samenvatting van alle (internationale) gebeurtenissen rondom de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Toch heb ik zelf het gevoel dat een groot deel van het filmpubliek onder de indruk zal komen te staan door hoe krachtig deze film dit onderbelicht stukje geschiedenis weet weer te geven. Ikzelf ben ook onder de indruk van Indië Verloren…
Het is een aangrijpende en verhelderende film die meer context geeft aan belangrijke historische momenten. In de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog lijkt Nederland de grootste boosdoener te zijn geweest, maar toch weten Nederlanders (als ikzelf) maar weinig over welke misdaden we als land lijken hebben uitgevoerd. Termen als politionele acties worden besproken. De acties die Nederland nam tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog worden in Indië Verloren… vergeleken met de acties die Poetin maakt in zijn oorlog met Oekraïne.
Volgens Nederland behoorde Indonesië toendertijd tot Nederland. De acties die ze ondernamen waren dus niet militair. Ze voerden geen oorlog, want Indonesië was van hen. Vandaar dat de term politionele acties gebruikt werd. De Nederlanders produceerden een fictief verhaal. De oorlog was een humanitair project, net als de kolonisatie van Indonesië zelf. Poetin weigert zelf ook toe te geven dat er een oorlog in Oekraïne gaande is, omdat hij ervan overtuigd is dat dit land onderdeel van Rusland is.
Racisme en ongelijkheid
De documentaire laat zien dat racistische denkbeelden verspreid waren over Nederland. Deze denkbeelden waren gangbaar in die tijd. De inwoners van de koloniën werden beschreven en gezien als dieren. Een van de geïnterviewden in de documentaire vertelt ook dat er een apart wetboek was voor de inheemse bewoners van Indonesië (destijds inlanders genoemd). Daarnaast was er dus een ander wetboek voor Nederlanders.
De primitieve mens zou namelijk anders denken. De inheemse bewoners zouden leven uit de magische gedachtewereld waarbij de relatie van oorzaak en gevolgen niet als natuurwetenschappelijke feiten gezien worden, maar als de acties van goden en geesten. Toch laat Indië Verloren… niet alleen de Nederlanders zien als boosdoeners. De documentaire bespreekt ook het Indonesische geweld tegen ongewapende Indo-Europeanen, Chinezen en Nederlanders.
Zowel mannen als vrouwen als kinderen werden slachtoffer hiervan. Ook de Chinese bevolking kreeg te maken met Indonesisch geweld. De documentaire geeft de reden dat de Indonesiërs ervan uit gingen dat de Chinezen eerder de kant van de Nederlanders dan de Indonesiërs zouden kiezen. De mengcultuur van Nederlanders en Indonesiërs wordt ook in diepgang besproken. Zo gaat Indië Verloren… ook in op de reis die Indo-Europeanen aflegden tussen 1950 en 1970.
Excuuscultuur
Ze verlaten Indonesië vanwege discriminatie, ongelijkheid en geweld. Indië Verloren… laat zowel zien hoe Nederlanders als Indonesiërs het gebruik van geweld ontkennen om zo geen verantwoordelijkheid te hoeven nemen voor hun acties. Hiermee laten de filmmakers zien dat er in de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog rotte appels aan alle kanten van de boom hingen. De film speelt ook in op de vraagstukken rondom het aanbieden van een excuus en het betalen van tegemoetkomingen of schadevergoedingen.
De regisseur en scenarioschrijvers laten zien dat een excuus geven zonder consequenties of implicaties weinig oplevert. Aan de andere kant laten ze ook zien dat het niet financieel haalbaar is om alle slachtoffers en nabestaanden te vergoeden. Indië Verloren… kiest geen kanten, maar presenteert de waargebeurde geschiedenis zoals het is.
De film is op zijn best wanneer het historische momenten, situaties en conflicten vanuit verschillende kaders en standpunten laat zien. Helaas schiet de film hierdoor wel alle kanten op. Ondanks dat er een duidelijke rode draad terug te vinden in Indië Verloren…, mist de film regelmatig wel een duidelijke structuur en verhaalverloop.
Technische aspecten en humor
Op technisch vlak weet Indië Verloren… ook een sterke indruk achter te laten. Ondanks dat Indië Verloren… meerdere heftige onderwerpen bespreekt, is er in de film plaats voor meerdere luchtige en humoristische momenten. Deze filmmomenten worden bijna geleverd in de stijl van bloopers. Dit zorgt er voordat de filmtoeschouwers tijd en ruimte krijgen om adem te komen en het grotere verhaal tot zich te nemen. De uitstekende montage van Radstake en Hazekamp zorgt – samen met de duidelijke regievisie van Radstake – ervoor dat deze luchthartige momenten slagen.
Naast de montage is ook de filmmuziek van componist Nando Eweg een duidelijk pluspunt. De componist weet in zijn filmmuziek snel af te wisselen tussen melancholische, futuristische en opgejaagde klanken. Eweg maakt ook gebruik van lichtzinnige en humoristische filmmuziek met een opzwepend tempo. Met zijn filmmuziek speelt de componist namelijk zowel in op het verhaal van de documentaire als de persoonlijkheden van de geïnterviewden. De veranderingen in de filmmuziek zijn regelmatig abrupt.
Dit symboliseert de plotselinge historische gebeurtenissen die in het verhaal van deze documentaire besproken worden. Indië Verloren… bevat ook prachtig camerawerk van cinematografen Robijn Voshol, Thiemo van Dam en Lawrence Lee Kalkman. Ze wisselen af tussen handheld en statief camerawerk. Hierbij positioneren ze de camera niet alleen op de klassieke manier recht voor een geïnterviewde. Ze volgen ook de bewegingen van de personen die geïnterviewd worden.
Daarnaast zijn er enkele indrukwekkende symboliserende camerabeelden terug te zien in de film. Zo brengen ze een bibliotheek in beeld vanuit het vogelperspectief. In het midden van dit beeld zien we een kern waar alle lange rijen tafels naar toeleiden. Dit symboliseert hoe wereldmachten zichzelf uitspreiden via kolonialisatie. De cinematografen en filmmonteurs werken nauw samen bij de beeldverhoudingen van het camerawerk en de archiefbeelden.
De archiefbeelden zijn krap en nauw, terwijl de camerabeelden van de geïnterviewden breed en ruimer zijn. De archiefbeelden komen in allerlei vormen naar voren. Van fotografie en graffiti tot nieuwsberichten uit het toenmalige bioscoopfilmjournaal. Net zoals dat Nederland destijds niet willekeurig beelden uitkoos om uit te zenden in deze journalen, weten de filmmonteurs de juiste cameraopnames en archiefbeelden in te zetten om het verhaal van de documentaire te ondersteunen.
Conclusie
Indië Verloren… is een uitstekende Nederlandse documentaire. De film bespreekt in diepgang de verschillende kanten van de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Regisseur In-Soo Radstake presenteert een genuanceerde documentaire waarin een verscheidenheid van internationale professionele historici aan het woord komen. Ondanks de heftige geaardheid van de documentaire weten de filmmakers de documentaire ook nog luchtige momenten te geven. Hierdoor is Indië Verloren… niet alleen een interessante, maar ook een vermakelijke film om te kijken.
De film bevat daarnaast krachtige technische aspecten. Hierbij stelen vooral de montage van filmmonteurs Radstake en René Hazekamp, het camerawerk van cinematografen Robijn Voshol, Thiemo van Dam en Lawrence Lee Kalkman en de filmmuziek van componist Nando Eweg de show. Indië Verloren… is een boeiende documentaire die iedereen aan te raden valt: van liefhebbers van dit filmgenre tot de beginnende documentaire kijker en de mensen die meer te weten willen komen over dit onderwerp. Indië Verloren… draait vanaf 11 januari 2024 in de Nederlandse bioscopen.
