In 2025 is het tachtig jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog tot een einde kwam. Ter gelegenheid hiervan presenteerde de Berlinale 2025 de wereldpremière van de documentairefilm All I Had Was Nothingness. De bijzondere documentairefilm is geregisseerd door de Franse filmmaker Guillaume Ribot. Op 18 februari 2025 mocht ik Ribot interviewen. In All I Had Was Nothingness levert Ribot een eerbetoon aan de meesterlijke documentairefilm Shoah (1985) van filmmaker en journalist Claude Lanzmann. In zijn documentairefilm hoopt Ribot het audiovisuele werk dat Lanzmann leverde met Shoah uit te breiden. Daarnaast hoopt Ribot dat hij met All I Had Was Nothingness een brug kan slaan tussen zijn film en Lanzmanns Shoah, zonder met Shoah te concurreren. Voor het maken van All I Had Was Nothingness maakte Ribot gebruik van Lanzmanns eigen woorden uit zijn memoires en niet eerder vertoonde fragmenten van Lanzmanns filmmateriaal. Ribot zag Shoah voor het eerst in de jaren 1990. Hij was “stomverbaasd, totaal verbijsterd door de vertelkracht, de kracht van het woord en de kracht van het kader.” De Fransman benoemde hoe het bekijken van Shoah in de bioscoop een fysieke en uitputtende ervaring is. “Het is een intellectuele test. Je huilt niet voor Shoah, maar je beleeft een ervaring,” zei hij. Ribot is nu nog steeds onder de indruk van de narratieve kracht van de film. Hierbij heeft hij aangegeven dat de filmische kwaliteit van Shoah niet alleen te danken is aan de kracht van woorden, maar ook aan die van beelden en de bijzondere cinematografen waarmee Lanzmann mee heeft samengewerkt.
De manier waarop regisseur Rebecca Lenkiewicz haar speelfilm regiedebuut Hot Milk opent, is niet bepaald origineel te noemen. Zo opent de Britse coming-of-age dramafilm tijdens de filmbetiteling met het geneurie van het hoofdpersonage Sofia. Deze ooit originele en betekenisvolle toevoeging van een (vrouwelijke) hoofdpersonage die kwetsbaar neuriet door de filmbetiteling is ondertussen zo vaak gebruikt dat het al zijn originaliteit heeft verloren. Bij deze Britse film komt het zelfs over alsof dit filmelement puur is toegevoegd om voor een gehalte (filmische) herkenbaarheid te zorgen. Verder is geen enkele reden waarom het hoofdpersonage zit te neuriën door de filmbetiteling. Hot Milk mist dus niet alleen originaliteit, maar ook redenaties voor bepaalde regiekeuzes. Dit zijn dan ook de twee grootste zwaktepunten van de film. Ondanks dat Hot Milk een vrij voorspelbare film is, bevatte het filmverhaal wel de potentie om iets vernieuwends en bijzonders te vertellen. Deze potentie is vooral terug te vinden bij de verhaallijn van het belangrijkste bijpersonage Rose: de moeder van Sofia. Het zijn Lenkiewicz en scenarioschrijver Deborah Levy bijzonder goed gelukt om het onderwerp van onbekende (geestelijke en lichamelijke) ziektes te belichten. Hot Milk laat goed zien hoe onze onverwerkte trauma’s en opgekropte gevoelens ervoor kunnen zorgen dat we onverklaarbare lichamelijke klachten oplopen die in ruil weer zorgen voor andere mentale problemen. Ondanks dat Lenkiewicz en Levy falen om een origineel verhaal omtrent het hoofdpersonage te vertellen, weten ze een aangrijpend verhaalonderdeel neer te zetten waarin de vertolker van Rose, Fiona Shaw, ook nog een van haar allerbeste acteerprestaties levert.
Confidenza laat zien hoe het delen van geheimen in liefdevolle relaties kan leiden tot machtsverhoudingen waar mensen, vanuit hun gefixeerde liefde, elkaar emotioneel uitbuiten en onder druk zetten. Zo is een van de grote terugkerende thema’s uit de film hoe bij liefde een iemand altijd de ander onderwerpt. Dit is niet alleen terug te zien in de romantische context van het woord “liefde”, maar ook in de pedagogische context van het woord “affectie”. In Confidenza is er ook een groot discussiepunt over hoe leraren zich moeten opstellen tegenover hun leerlingen. Daarbij wordt er gekeken welke blijvende effecten de houdingen van leraren op deze scholieren zullen hebben. De film stelt de vraag of het creëren van vrije en zelfstandige burgers belangrijker is dan het scheppen van een aanhoudende indruk in het Italiaanse educatiesysteem. Toch is deze Italiaanse film nog veel meer dan dat. Zo is Confidenza een spannende en mysterieuze Italiaanse film die eigenlijk vooral de verhoudingen tussen liefde en angst wil onderzoeken – en boven alles wil verklaren. Via een web vol leugens en affaires zetten regisseur Daniele Luchetti en scenarioschrijver Francesco Piccolo het filmpubliek aan het denken over de relaties tussen liefde en angst. Of eerder tussen het leven en de dood. De regisseur en scenarioschrijver mogen dan niet altijd even openhartig over hun bedoelingen zijn, maar alsnog weten Luchetti en Piccolo op een artistieke manier te ontroeren met de verfilming van Domenico Starnone’s gelijknamige roman uit 2019. Bovendien weten de cast en crew een beklemmend gevoel van ongemak op te brengen bij de filmtoeschouwers.
Met het toenemende gebruik van kunstmatige intelligentie in de creatieve industrie is de vraag ontstaan of er nog wel hoop is voor de toekomst van kunstenaars, creatievelingen en filmmakers. De jonge filmmaker en actrice Rosalie Wegman laat met haar korte Nederlandse dramafilm Mama’s Geheim zien dat filmliefhebbers niet de hoop moeten opgeven voor de toekomstige generaties van (Nederlandse) filmmakers. Wegman bewijst dat deze toekomst nog steeds artistiek en veelbelovend kan uitpakken. De dertienjarige filmmaker begon in de zomer van 2023 met het schrijven van het filmscenario. Wegman maakte gebruik van een persoonlijke ervaring waarbij haar vader plotseling in de nacht flink ziek werd. Mama’s Geheim bevat een persoonlijk en gepassioneerd filmverhaal waarmee ze andere kinderen die soortgelijke situaties mee hebben gemaakt hoopt te helpen. Het werk dat Wegman als scenarioschrijver, producent en casting director heeft afgeleverd op zo’n jonge leeftijd is indrukwekkend. Dat Wegman ook nog de hoofdrol krachtig speelt in een filmverhaal dat gebaseerd is op haar persoonlijke en intense ervaring mag zelfs geapplaudisseerd worden. De jonge filmmaker en actrice levert op zo’n natuurlijk ogende manier een korte topfilm af dat ze overkomt als een filmisch natuurtalent. Desondanks bevat Mama’s Geheim enkele kleine problemen. Op sommige momenten klinken de dialogen wat nagesynchroniseerd. Dit kan filmtoeschouwers uit de sfeer en het momentum van de film halen. Doordat Mama’s Geheim een korte speeltijd bevat, gaat de film ook op een te rap tempo door zijn verhaal en resoluties heen. Toch ligt het probleem hier niet alleen bij de film zelf, maar ook bij het conceptuele formaat van de “korte film”.
Het speelfilmdebuut van Laura Carreira, On Falling, is geselecteerd voor het International Film Festival Rotterdam (IFFR) van 2025. On Falling is geselecteerd in de Harbour-sectie van het internationale filmfestival. De sociaal-maatschappelijke en realistische dramafilm werd geproduceerd door het team van Ken Loach. On Falling heeft al verschillende prijzen gewonnen. Zo won de film de Silver Shell voor Beste Regie bij het Internationaal filmfestival van San Sebastián en de prijs voor Beste Debuut op het BFI London Film Festival.
In Trip-Tych bestrijdt regisseur en scenarioschrijver Kevin Boitelle vuur met vuur door een pretentieuze film te maken waarin hij kritiek levert op pretentieuze films. Boitelle noemt in zijn surrealistische en absurdistische komediefilm veel diepgaande onderwerpen op, maar zegt hier eigenlijk vrij weinig over. Trip-Tych is zeker een eigenzinnige film. Toch laat de regisseur en scenarioschrijver zien dat anders zijn niet altijd iets waardevols hoeft te zijn. Zeker niet als het eigenzinnige aspect van de film het een moeilijke of zelfs pijnlijke kijkervaring maakt om doorheen te komen. Boitelle kaart in zijn komediefilm serieuze onderwerpen en situaties op een satirische manier aan. Helaas lukt het hem niet om de satire sterk uit te werken in zijn film. In plaats daarvan zorgt Boitelle ervoor dat de onderwerpen uit zijn film memeificeren. De satirische onderwerpen uit Trip-Tych kunnen niet diepgaand besproken worden, doordat er van deze onderwerpen onbedoeld eerder domme en ongrappige filmische memes gemaakt worden. Hiermee speelt Boitelle in op de problematische memeificatie en de medialisering van de oprechte kant van de filmindustrie. Onbedoeld speelt Boitelle met zijn film meer in op hoe trending een film kan worden op social media en hoeveel grappige memes of korte hilarische Letterboxd recensies er geschreven over kunnen worden. Voor een film die onafhankelijke artistieke originaliteit bepleit, is het best apart dat de regisseur en scenarioschrijver de populariteit van zijn eigenwijze film Trip-Tych – bewust of onbewust – als zo belangrijk ziet.
Emilia Pérez is een ode aan de artistieke expressie van musicals. Regisseur Jacques Audiard laat het publiek zien hoe zelfs de gevaarlijkste mensen op aarde – zoals drugsbaron Manitas Del Monte – dans en zang kunnen gebruiken om hun diepste wensen aan de wereld kenbaar te maken. De spannende en excentrieke film vertoont met behulp van uitstekend gechoreografeerde dansscènes en prachtig gezongen muzieknummers de innerlijke werelden, emoties en dromen van de hoofdpersonages. Audiard speelt in zijn film met het (audiovisuele) idee dat als (film-)personages zich niet met woorden over ernstige zaken kunnen uitdrukken dat ze beter kunnen zingen of dansen. De film behandelt een lange lijst van uiteenlopende onderwerpen. Het bespreekt onderwerpen als wedergeboorte en gender in politieke corruptie. Daarnaast komen vrouwenemancipatie en transseksualiteit ook ter sprake. Doordat het filmverhaal meerdere belangrijke onderwerpen bespreekt, komt het verhaal van Emilia Pérez op enkele momenten overvol over. Toch worden de verschillende onderwerpen uit de film goed onderbouwd. Ondanks zijn ambitieuze en grootse aanpak lijkt Audiard niet verloren te raken wat hij wil vertellen met zijn film. De kracht van Audiards regievisie is terug te vinden in de humane aanpak van zijn filmverhaal en de bijhorende personages. De regisseur en scenarioschrijver zoekt de humaniteit in zijn filmverhaal op door de filmpersonages tegenover inhumane praktijken en situaties te zetten. Hierbij levert Audiard uiteindelijk een audiovisueel pleidooi over het belang van gelijkheid, mensenrechten en eigenwaarde.
Het Movies that Matter Festival heeft de prestigieuze status van Oscar-kwalificerend festival verkregen. Hiermee is het Movies that Matter Festival in een select gezelschap van wereldwijde filmfestivals geplaatst die deze erkenning hebben ontvangen. De kwalificatie is een waardering voor de selectie van documentaires met maatschappelijke impact die door het Movies that Matter Festival worden geprogrammeerd. Daarnaast is de kwalificatie een teken van waardering voor de voortdurende bijdrage aan en betrokkenheid van het Movies that Matter Festival bij de internationale filmgemeenschap. De winnende film van de Grand Jury Documentary competitie komt nu in aanmerking voor een nominatie voor de Oscar voor beste documentaire. The Mother of All Lies van regisseur Asmae El Moudir won de Grand Jury Documentary Award op het Movies that Matter Festival van 2024.
De film The Outrun is net zo echt en eerlijk als de alcoholverslaafde Rona. Zowel de film als het hoofdpersonage weten dat er geen manier is om het mooier te maken dan het is: Rona heeft een probleem. Ze weet dit, maar toch blijft het voor haar moeilijk om actie te ondernemen om de symptomen van haar verslaving te bestrijden. Ondanks dat het 29-jarige hoofdpersonage moeite heeft met het bestrijden van haar verslaving en haar pad van herstel te volgen, weet het, door Saoirse Ronan gespeelde, personage Rona in haar nuchtere periodes altijd eerlijk en realistisch tegenover haarzelf te zijn. Hier ligt dan ook direct een van de pijnlijkste punten van de film. Verslaafden weten regelmatig dat het beter is om te stoppen met het vertonen van hun destructieve verslavingsgedrag, maar het herkennen van een probleem is altijd iets anders dan het erkennen daarvan. The Outrun pakt op een unieke manier dit heftige onderwerp aan door de focus te leggen op de verleidingen van het toegeven aan verslavingsgedraag en dronkenschap. Hierbij laten de filmmakers zien dat er zeker redenen (of “zogenaamde” pluspunten) zijn om hieraan toe te geven. Toch betekent dit niet dat regisseur Nora Fingscheidt en scenarioschrijver en auteur Amy Liptrot bepleiten dat het toegeven aan verslavingsgedrag iets positief is. Het duo houdt de filmtoeschouwers niet voor de gek door eerlijk toe te geven dat er voor verslaafden pluspunten zijn om toe te geven aan hun verslavingsdrang. De filmmakers weten dat verslaafden geen problemen zouden hebben als er niets positiefs uit hun verslavingsgedrag te halen valt. In het geval van alcohol verdooft het niet alleen de pijn en de onzekerheden, want het versterkt regelmatig ook ontspannende en plezierige emoties. Dat Fingscheidt en Liptrot de focus leggen op de moeilijke periodes van herstel en de kracht van verslavingsdrang, boven de beloningen van nuchter blijven, is precies de punt van het verhaal. Op deze manier weten de filmmakers je mee te nemen in de bijzondere gedachtewereld en gemoedstoestanden van het hoofdpersonage. De regisseur weet samen met cinematograaf Yunus Roy Imer en filmmonteur Stephan Bechinger de filmtoeschouwers te laten zien dat verslaving zintuiglijke en lichamelijke signalen manipuleert en deze eigen maakt, wat resulteert in een verslaafd geloof dat je niet zonder de door jou gekozen middel(-en) kunt.
Avant-Drag! weet met poëtische audiovisuele beschrijvingen een kijkje te leveren in het dagelijkse leven van creatieve dragartiesten die in Griekenland wonen. Hierbij laat de film zien hoe deze dragartiesten zich creatief uiten door te borduren, schilderen, breien, zingen en (activistisch) op te treden. Hiernaast laat de documentairefilm ook zien hoe deze dragartiesten en mensen uit de LGBTQ+ gemeenschap kunnen worstelen met hun verleden. Regisseur Fil Ieropoulos en cinematograaf Mihalis Gkatzogias laten ook de effecten zien die discriminatie, racisme en seksisme op deze dragartiesten hebben. De film laat verder zien hoe de dragartiesten niet enkel de rollen van hun alter ego’s spelen. Zo vertellen enkele dragartiesten zelf dat ze zich pas compleet zijn gaan voelen nadat ze hun alter ego’s hebben aangenomen. Ieropolous probeert samen met de dragartiesten en de crew een politiek bewustzijn te creëren bij de filmtoeschouwers. Over het algemeen slagen ze hier goed in. Toch weerspiegelen enkele scènes de belachelijke beweringen van hun “vijanden” op een oncomfortabele en ongeschikte manier. Avant-Drag! speelt in op de vooroordelen en angsten die mensen hebben over dragartiesten en mensen uit de LGBTQ+ gemeenschap door deze als overdreven “waarheden” te presenteren. Zo laat de film zien hoe Kangela Tromokratisch speelgoedbaby’s als maaltijden aan het bereiden is. Hiermee spelen de filmmakers en de dragartiest in de op de angst dat mensen uit de LGBTQ+ gemeenschap een gevaar vormen voor de jeugd. Ze doen dit op een overdreven en absurdistische manier. Het probleem is dat er niet duidelijk genoeg gemaakt wordt dat dit satire is. Door niet expliciet de context van deze grappen te benoemen, gooien de filmmakers extra olie op het vuur voor de groep mensen die deze vooroordelen en angsten hebben. Dit zie ik zelf niet als vervelend voor de groep mensen die discriminerend en haatvol naar de LGBTQ+ gemeenschap zijn. Ik zie het eerder als gevaarlijk voor de dragartiesten en de LGBTQ+ gemeenschap zelf, omdat deze filmmomenten vervormd kunnen worden naar materiaal wat tegen hun gebruikt kan worden. Aan de andere kant weet de film goed de grenzen te doorbreken van hoe ze hun punten willen overbrengen. De filmtitel Avant-Drag! geeft in zijn basis al duidelijk aan dat de filmmakers en dragartiesten de artistieke grenzen willen doorbreken. Zo is de filmtitel een duidelijke bespeling op het woord Avant-garde. De Avant-garde is een verzamelnaam voor progressieve en jonge kunstenaars, die artistieke autonomie en vernieuwing naar een hoger niveau tillen. Ze experimenteren (o.a.) met vormen in de schilderkunst, architectuur, film, theater en moderne dans. Het werk dat de dragartiesten en de filmmakers met Avant-Drag! leveren is ook artistiek vernieuwend en experimenteel, dus vandaar dat de filmtitel slim en goed uitgekozen is.