Christopher Nolans nieuwste film Oppenheimer is een groot succes. Zo heeft de film wereldwijd al ruim 569 miljoen Amerikaanse dollars opgebracht. Hiermee is Oppenheimer de (Amerikaanse) film over de Tweede Wereldoorlog met de hoogste bioscoopomzet aller tijden geworden. De iconische filmmaker en regisseur verslaat hiermee zijn eerder uitgekomen eigen film Dunkirk. Dunkirk was hiervoor de Tweede Wereldoorlog film met de hoogste bioscoopomzet aller tijden. Zo bracht die film ruim 527 miljoen Amerikaanse dollars op.
Oppenheimer heeft ook al meer bioscoopomzet opgebracht dan Steven Spielbergs oorlogsfilm klassieker Saving Private Ryan. Deze Spielberg film staat met een opbrengst van ruim 482 miljoen Amerikaanse dollars op de derde plaats van Tweede Wereldoorlog films met de hoogste bioscoopomzet aller tijden. Oppenheimer is niet alleen een commercieel succes. Nolans nieuwste film wordt ook uitstekend ontvangen door recensenten. Daarnaast lijkt ook het alledaagse filmpubliek onder de indruk te zijn van Oppenheimer.
Maar wat maakt Nolans nieuwste film zo’n groot succes? Is het deels te danken aan de marketing hype die het ontving samen met Greta Gerwigs Barbie film? Voor een bepaald deel zal dit zeker het geval zijn geweest. Toch heb ik zelf het gevoel dat het succes van Oppenheimer meer te danken is aan de grootse naam die Nolan voor zichzelf heeft weten te maken. Met films als The Dark Knight, Inception en Interstellar heeft de filmmaker zichzelf weten te vestigen als een gerenommeerd filmmaker. Daarnaast lijken filmtoeschouwers op zoek te zijn naar originelere genrefilms.
Het afgelopen jaar heeft laten zien hoe de normaal sterk bezochte superhelden films het zwaarder verduren te hebben gekregen. De sterk bezochte superhelden films zijn omgewisseld voor een diverse reeks van sterk bezochte speelfilms. Zo lijkt het succes van films als Barbie en The Super Mario Bros. Movie te vertonen dat filmtoeschouwers op zoek zijn naar nieuwe potentiële filmfranchises. Het succes van vervolgen als Creed III en John Wick: Chapter 4 laat zien dat een groot filmpubliek zeker interesse heeft om vervolgen in een langer lopende filmfranchise te bezoeken.
De wens naar kwalitatief en innovatief sterke blockbusters werkt nauw samen met de releasedata van deze films. Door films als Creed III en John Wick: Chapter 4 in rustigere maanden te plaatsen, hebben deze films de kans gehad om zo’n succes te worden. Hierbij heeft mond-tot-mondreclame ook een belangrijke rol gespeeld. Het is bizar dat Oppenheimer – een biografische thriller en dramafilm over de vader van de atoombom – het zo goed doet tijdens enkele van de drukst bezochte filmmaanden van het jaar. Het is bijna een ongekend wonder.
Het succes van Oppenheimer lijkt aan meerdere redenen te danken te zijn, waarvan de grootste toch wel de kwaliteit van de film lijkt te zijn. Zo lukt het Nolan om in zijn nieuwste speelfilm om het titulaire hoofdpersonage net zo raadselachtig en mysterieus te portretteren als de massamoordwapens waarvoor hij bekend is komen te staan.
Nolan laat met Oppenheimer zien dat er niet genoeg woorden – of eerder dialogen en visuele beelden – zijn die J. Robert Oppenheimers leven kunnen omvatten. Nolans nieuwste speelfilm is zeker een meesterwerk met gebreken. Dit neemt niet weg dat Oppenheimer een film is die de wereld niet snel zal vergeten – net zoals de echt gebeurde evenementen uit deze biografische film niet vergeten zijn tot op de dag van vandaag.
Over Oppenheimer (2023)
Oppenheimer is een biografische thriller en dramafilm uit 2023. De film is geregisseerd en geproduceerd door de iconische filmmaker Christopher Nolan. Het scenario van de film is ook geschreven door Nolan. Het scenario van de film is gebaseerd op de biografie American Prometheus dat geschreven is over J. Robert Oppenheimer. Hij was de theoretische natuurkundige die hielp bij de ontwikkeling van de eerste kernwapens tijdens het Manhattan Project. De biografie is geschreven door Kai Bird en Martin J. Sherwin. De titulaire hoofdrol wordt gespeeld door Cillian Murphy.
De rest van cast bestaat uit onder andere Emily Blunt, Matt Damon, Robert Downey Jr., Florence Pugh, Josh Hartnett, Casey Affleck, Rami Malek, Benny Safdie, Kenneth Branagh, Dylan Arnold, Gustaf Skarsgård, Matthew Modine, David Dastmalchian, Tom Conti, Jack Quaid, Josh Peck, Dane DeHaan, Alden Ehrenreich, Jason Clarke, James D’Arcy, Alex Wolff, Scott Grimes, Matthias Schweighöfer en Gary Oldman.
Oppenheimer beleefde zijn wereldpremière in Parijs op 11 juli 2023. De film werd daarna uitgebracht op 20 juli 2023 in Nederland. Oppenheimer is de eerste film die niet gedistribueerd wordt door Warner Bros. Pictures sinds Memento uit 2000. Daarnaast is Oppenheimer de eerste Christopher Nolan film die een R-rating heeft ontvangen sinds de release van Insomnia uit 2002. Oppenheimer vertelt het fascinerende verhaal van de raadselachtige man die om de wereld te redden, het risico moet nemen dat deze wordt verwoest. De film werd op 21 maart 2023 op SkyShowtime in Nederland uitgebracht.
Onderbelicht stuk oorlogsgeschiedenis
Filmmaker Jean-Luc Godard benoemde in zijn film Alphaville dat de werkelijkheid regelmatig te complex kan zijn om te worden overgebracht door middel van woorden. Nolan laat met zijn nieuwste film Oppenheimer zien dat dit zeker het geval kan zijn. Er zijn niet genoeg woorden of dialogen waarmee Nolan kan uitdrukken hoe complex de realiteit van de bouw – en het gebruik – van de nucleaire massamoordwapens is geweest. Met Oppenheimer speelt Nolan in op dit historisch pijnlijk beladen onderwerp. Zo zal de Tweede Wereldoorlog altijd een gevoelig puntje uit de (recente) wereldgeschiedenis blijven.
De totale destructie van de twee atoombommen is een van de pijnlijkste onderwerpen uit de Tweede Wereldoorlog. Tegelijkertijd is dit een voorbeeld van een van de onderbelichte verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. In films en series rondom de Tweede Wereldoorlog wordt er regelmatig wel gesproken over de bouw of het gebruik van de twee nucleaire atoombommen. Toch zijn er maar weinig film- en seriemakers die dit onderwerp onder een vergrootglas hebben durven te houden.
De atoombommen die op Hiroshima en Nagasaki gegooid werden markeerden het einde van de Tweede Wereldoorlog en de start van de opbouw naar de Koude Oorlog. De allesvernietigende verwoesting die deze twee atoombommen achter hebben gelaten en de angst voor een destructieve herhaling hebben ervoor gezorgd dat dit specifiek stukje oorlogsgeschiedenis minder snel verfilmd werd. Nolan heeft met Oppenheimer hier verandering ingebracht. Dit heeft de getalenteerde filmmaker gedaan door de focus niet te leggen op de kracht en destructie van de atoombommen, maar op de zogenaamde vader (of het brein) achter deze gevaarlijke creaties.
De focus van het verhaal
Doordat Nolan de focus legt op het leven van J. Robert Oppenheimer weet hij tegelijkertijd creatief te spelen met de psychologische consequenties en de brute kracht van de atoombommen. Oppenheimer is het soort biografische film dat minder gaat over de prestaties en meer over het (regelmatig tragische) leven van een bekendheid. Hiermee kan Nolans nieuwste film vergeleken worden met films als First Man uit 2018, At Eternity’s Gate uit 2018 en Tolkien uit 2019. Oppenheimer kan het best vergeleken worden met deze films, doordat ze de (echt bestaande) hoofdpersonages de rode draad van het verhaal maken.
De focus van de filmverhalen liggen hierbij niet op de prestaties of daden waar deze personages bekend om zijn komen te staan. De filmverhalen gaan meer over de worstelingen en de innerlijke demonen die ze bevechten om hun doel te bereiken. Nolan laat hierbij krachtig de catastrofale gevolgen van Oppenheimers acties zien. Dit doet de regisseur en scenarioschrijver door in zijn nieuwste film gebruik te maken van een non-lineair verhaal. Het filmverhaal verandert regelmatig van tijdsperiodes.
Twee explosieve verhaallijnen
Het grootste gedeelte van het verhaal volgt de gebeurtenissen die afspeelden voor – en uiteindelijk leidden tot – de creatie van de atoombommen. Toch worden deze evenementen regelmatig afgewisseld met gebeurtenissen die zich afspelen na het einde van de Tweede Wereldoorlog. De verhaallijnen die zich afspelen na de Tweede Wereldoorlog laten vooral zien hoe er hevig geprobeerd wordt om Oppenheimers politieke invloed uit te schakelen. De film bevat dus twee grootse explosieve verhaallijnen die bij het filmpubliek zullen inslaan als een bom.
Hierbij lijkt Nolan in het verhaal metaforisch te spelen met de twee atoombommen die insloegen op Hiroshima en Nagasaki. De eerste – en grootste – verhaallijn staat metaforisch voor de atoombom die viel op Hiroshima. De indruk van deze eerste atoombom kon niet geëvenaard worden door de val van de tweede atoombom op Nagasaki – ondanks de destructieve geaardheid van beide atoombommen. Hetzelfde geval kan gezegd worden over het filmverhaal van Oppenheimer. Het verhaal rondom de politieke neutralisering van Oppenheimer kan niet verslagen worden door het levensverhaal en de creatie van de atoombommen.
En toen, en toen, en toen…
Oppenheimer is een meesterwerk met gebreken. Deze gebreken zijn grotendeels terug te vinden in het verhaal en het scenario van Nolan. De getalenteerde filmmaker neemt het filmpubliek volledig mee in de wereld van zijn nieuwste film. Toch slaagt Nolan er (helaas) ook in om het filmpubliek te overspoelen met een gigantische lading van namen, termen en belangrijke gebeurtenissen uit de geschiedenis. Voor filmtoeschouwers kan Oppenheimer daardoor zowel indrukwekkend als overweldigend overkomen. Het probleem van Nolans scenario ligt dus onder andere bij het feit dat het verhaal te volgepropt is.
Nolan worstelt ook met het structuur en het verloop van het verhaal. De filmmaker heeft het verhaal uitgeschreven waarbij evenementen elkaar op volgen zonder enig gevoel van oorzaak en gevolg. Een belangrijke gebeurtenis vindt plaats en daarna vindt nog een belangrijke gebeurtenis plaats – en daarna nog een. De gebeurtenissen volgen elkaar op op een manier dat oogt als een klein kind die aan zijn ouders verteld hoe zijn schooldag is geweest.
“En toen, en toen, en toen…” – Nolan lijkt zoveel te hebben willen vertellen dat hij net zoals een jong enthousiast kind niet goed weet wanneer hij even moet kalmeren om het verhaal duidelijk te kunnen uitleggen. Maakt dit het filmverhaal van Oppenheimer minder indrukwekkend? Nee, maar wel problematischer. Het zogenaamde “en toen” probleem, zoals ik het voortaan zal noemen, komt vaker voor. De makers van South Park – Matt Stone en Trey Parker – benoemde dit probleem zelfs tijdens een lezing. Stone en Parker kwamen met een duidelijke oplossing voor dit probleem.
Stone en Parker willen dat alle afleveringen van South Park een gevoel van oorzaak en gevolg hebben. Om dat voor elkaar te krijgen, gebruiken ze niet de woorden “en toen” om het verhaal verder voort te bouwen. In plaats daarvan maken ze gebruik van ondersteunende en opbouwende woorden “maar” en “daarom”. Deze twee woorden geven de catastrofale en plezierige onvoorspelbaarheid van verhalen goed weer.
Nolan had zijn verhaal beter kunnen uitschrijven als een reeks gebeurtenissen die onderling invloed op elkaar hebben – in plaats van een verhaal dat bestaat uit losstaande opvolgende gebeurtenissen. De filmmaker weet tot op zekere hoogte dit te bereiken, maar door zijn enthousiasme en ambitie lijkt hij het overzicht van het verhaal kwijt zijn geraakt. Het grootste pluspunt aan Oppenheimer blijft het geleverde werk van filmmaker Nolan, maar tegelijkertijd is dit ook de achilleshiel van de film.
De briljante crew van Oppenheimer
Nolan is niet de enige die topwerk heeft afgeleverd met Oppenheimer. De Nederlandse cinematograaf Hoyte van Hoytema heeft indrukwekkend en revolutionair camerawerk afgeleverd. Van Hoytema heeft nauw samengewerkt met Nolan om goed het perspectief van J. Robert Oppenheimer en (zijn rivaal) Lewis Strauss weer te geven. Naar mijn weten zijn de filmscènes in kleur bedoeld om het levendige en dynamische perspectief van het ongeleide projectiel genaamd J. Robert Oppenheimer weer te geven.
De filmscènes die in zwart-wit zijn opgenomen geven – naar mijn mening – het grijze, suffe en hatelijke levensbeeld van Lewis Strauss weer. Oppenheimer werd gefilmd in een combinatie van IMAX 65 mm en 65 mm groot formaat film. Hierbij maakte Van Hoytema filmgeschiedenis door voor het eerst opnames in IMAX zwart-wit filmfotografie te maken. Van Hoytema heeft dus zowel krachtig als revolutionair camerawerk afgeleverd. De cinematograaf hielp een klein team van visuele effecten artiesten ook bij het maken van microscopische opnames om de atomaire wereld van Oppenheimers visies vast te leggen.
Dit kleine team van visuele effecten artiesten filmden verschillende objecten in wolkentanks met 65 mm IMAX camera’s. Een wolkentank is een container gevuld met water waarin wolkachtige effecten worden gemaakt met behulp van verschillende vloeibare toevoegingen zoals kleuren en andere chemicaliën. Het team maakte opnames met verschillende sluitertijden en beeldsnelheden. Op deze manier wisten ze, onder begeleiding van Van Hoytema, de nodige beelden van Oppenheimers atomaire visies weer te geven.
Hierbij kreeg het kleine team van visuele effecten artiesten ook hulp van de senior vicepresident van Panavision. De beste man, genaamd Dan Sasaki, leverde IMAX camera’s met speciale lenzen die het juiste (grote) bereik wisten te behalen. Naast Van Hoytema, Sasaki en dit kleine team van visuele effecten artiesten, wist vooral componist Ludwig Göransson een buitengewoon sterke indruk achter te laten. Göransson laat zien dat er genoeg andere componisten zijn die uitstekend kunnen samenwerken met Nolan.
De componist heeft nu voor filmmuziek gezorgd bij beide Tenet en Oppenheimer. Hiermee heeft Göransson laten zien dat Hans Zimmer beter kan oppassen, want Nolan lijkt een nieuwe geniale componist als muziekpartner gevonden te hebben. Göransson laat in zijn filmmuziek angst, vrees, verwondering, obsessie en passie in de geest van een natuurkundige (als J. Robert Oppenheimer) terughoren. De componist laat ons horen dat de onbekende wereld van de geest van een wetenschapper kan worden begeleid door muziek.
Grootse ensemble cast
Oppenheimer bevat een gigantisch grootse ensemble cast. Het is een lange tijd geleden dat een (zogenaamde) ensemble cast zo groot en indrukwekkend was als die van Oppenheimer. De grootste ster van de film is hoofdrolspeler Cillian Murphy. De acteur lijkt gemaakt te zijn voor deze rol. Murphy was als acteur enorm betrokken tot het maakproces van Oppenheimer. Zo zou de acteur meer dan 30.000 Nederlandse woorden geleerd hebben in een weekend voor een enkele scène waarin hij als Oppenheimer Nederlands moet spreken.
Murphy heeft naast een sterke betrokkenheid ook een krachtige aanwezigheid rondom de grootse ensemble cast. Dit is vooral te danken aan de manier waarop hij het titulaire hoofdpersonage speelt. Murphy is briljant gelaagd in zijn acteerwerk. Naast Murphy weet Robert Downey Jr. ook een sterke indruk achter te laten. Dit is niet alleen te danken aan zijn acteerwerk, maar ook aan de rivaliteit die tussen de personages van Murphy en Downey Jr. plaatsvindt. Voor de rivaliteit tussen Oppenheimer en Strauss heeft Nolan aan Murphy en Downey Jr. gevraagd om de speelfilm Amadeus te kijken.
De relatie tussen Oppenheimer en Strauss zou de filmmaker herinnerd hebben aan de rivaliteit tussen Wolfgang Amadeus Mozart en Antonio Salieri. Hierbij representeert Oppenheimer de briljante en onrustige geest. Strauss representeert daar tegenover de kleinzielige en machtige man die zijn rivaal zowel bewonderde als kwelde. Murphy en Downey Jr. weten met hun acteerwerk krachtig deze buitengewone relatie en rivaliteit weer te geven. Op geen enkel moment voelt deze rivaliteit overdreven of nep aan. Naast Murphy en Downey Jr. weet de rest van de cast ook te intrigeren.
Daarnaast is het ook mooi om jonge acteurs als Josh Peck, Alex Wolff, Alden Ehrenreich en Dane DeHaan een kleine prominente rol te zien spelen in Oppenheimer. Iedereen uit de cast van Oppenheimer heeft een krachtige aanwezigheid – ook al stelen de grotere sterren het meest de show. Doordat de gehele cast weet te overtuigen oogt Oppenheimer als een realistisch en geloofwaardig portret van dat specifieke tijdperk. Daarnaast weet de cast het problematische filmverhaal van Nolan iets makkelijker volgbaar te maken.
Conclusie
Oppenheimer is een van de beste films die dit jaar is uitgekomen. Echter weet ik nog niet zeker of ik dit een van de beste films aller tijden kan noemen. Dit heeft vooral te maken met het problematische en volgepropte filmverhaal van Christopher Nolan. De filmmaker lijkt te zijn doorgeschoten in het willen vertellen van een zo’n uitgebreid mogelijk filmverhaal. In Oppenheimer bombardeert Nolan het filmpubliek met opeenvolgende nieuwe personages, nieuwe termen en nieuwe belangrijke gebeurtenissen. Hierdoor oogt het verhaal van Oppenheimer overvol. De film kan hierdoor voor enkele filmtoeschouwers ook moeilijker te volgen zijn.
Het filmverhaal van Oppenheimer is nog steeds buitengewoon spectaculair en indrukwekkend, maar de film kan regelmatig ook overweldigend werken. Dat een film over J. Robert Oppenheimer en de creatie van de atoombommen overweldigend kan zijn, is niet heel gek of een echt terecht kritiekpunt. Toch mag er zeker kritiek geuit worden op het rommelige verloop en de structuur van het overvolle scenario. Het indrukwekkende, maar problematische filmverhaal is een van de grootste opwindende aspecten van de film.
Oppenheimer bevat echter nog meer interessante en indrukwekkende aspecten. Een daarvan is het prachtige en visionaire camerawerk van de Nederlandse cinematograaf Hoyte van Hoytema. De cinematograaf levert niet alleen sublieme beelden, maar weet ook filmgeschiedenis te maken door voor het eerst opnames in IMAX zwart-wit filmfotografie te maken. Componist Ludwig Göransson heeft ook een legendarische filmscore gecomponeerd. Zijn filmmuziek weet perfect de tweezijdigheid van een geobsedeerde natuurkundige vol angst en verwondering via geluiden weer te geven.
Hoofdrolspeler Cillian Murphy is perfect gecast in de titulaire hoofdrol. Murphy heeft altijd al een ondoordringbaar uiterlijk gehad. Met dit uiterlijk – en zijn bijhorende gezichtsuitdrukkingen – had de acteur al een sterke basis voor zijn non-verbale acteerwerk. Murphy weet daarnaast – zoals altijd – ook met zijn verbale acteerwerk en de articulatie van zijn dialogen te overtuigen. Spijtig genoeg klinkt zijn Nederlands meer als Duits, maar dat is enigszins begrijpelijk als je in een weekend de Nederlandse taal moet leren. De rest van de cast is ook buitengewoon goed.
Hierbij weet vooral Robert Downey Jr. te overtuigen als Oppenheimers rivaal Lewis Strauss. De rivaliteit tussen Oppenheimer en Strauss zorgt voor genoeg spanning en vermaak. Het is ook mooi om te zien dat Nolan meerdere jonge (en meer onbekende) acteurs een kans heeft gegeven om in een grote film als Oppenheimer te spelen. Oppenheimer is naar mijn mening een meesterwerk met gebreken. Toch is de nieuwste film van Nolan het meer dan waard om in de bioscoop te bekijken. Oppenheimer mag naar mijn mening dan niet een van de beste films aller tijden zijn, maar het is wel een van de beste films van dit jaar geworden. Oppenheimer is nu te zien in de Nederlandse bioscopen.
