Quisling – The Final Days levert een aangrijpend audiovisuele karakterstudie van nederigheid en schuld. Regisseur Erik Poppe en scenarioschrijvers Anna Bache-Wiig, Siv Rajendram Eliassen en Ravn Lanesskog onderzoeken deze thema’s bij beide hoofdpersonages: Vidkun Quisling en Peder Olsen. Op de voorgrond van dit onderzoek staat een intens filmische portret van de laatste dagen (of eerder laatste maanden) van de voormalig Noorse minister-president Vidkun Quisling centraal. De focus ligt bij de audiovisuele karakterstudie en het filmisch portret vooral bij het onderlinge contact tussen Quisling en Olsen.
De regisseur en scenarioschrijvers onderzoeken hoe deze twee mensen van elkaar verschillen en op welke (kleinere) gebieden ze overeenkomsten hebben. Quisling – The Final Days laat zien hoe elk mens een zondaar is, maar dat het herkennen, erkennen en omarmen van schuld zal kunnen leiden tot vergiffenis. Als het ware bepleiten de regisseur en scenarioschrijvers dat het beter is om nederig te blijven, schuld te bekennen en om vergiffenis te vragen, dan om standvastig vast te blijven klampen aan de ideologische overtuigingen dat je niets hebt gedaan om sorry voor te zijn.
Over Quisling – The Final Days (2024)
Quisling – The Final Days is een Noorse biografische en historische dramafilm uit 2024. De film is geregisseerd door Erik Poppe. Het scenario van de film is geschreven door Anna Bache-Wiig, Siv Rajendram Eliassen en Ravn Lanesskog. De film is deels gebaseerd op het dagboek van Peder Olsen. Hij was een pastoor die Vidkun Quisling tijdens zijn laatste maanden in de gevangenis bijstond. De cast van de film bestaat uit (o.a.) Anders Danielsen Lie, Gard B. Eidsvold, Lisa Carlehed en Lisa Loven Kongsli.
De film heeft een speeltijd van 146 minuten. Quisling – The Final Days beleefde zijn wereldpremière op 18 augustus 2024 bij het Internationaal filmfestival van Noorwegen. De film beleefde zijn Nederlandse première op 31 januari 2025 bij het International Film Festival Rotterdam (IFFR). De film werd later door filmdistributeur Arti Film in de Nederlandse bioscopen uitgebracht op 1 mei 2025. Quisling – The Final Days is een psychologisch filmportret van de laatste maanden in het leven van Vidkun Quisling.
Quisling was de minister-president van Noorwegen tijdens de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog. Quisling was een groot en openlijk bewonderaar van Adolf Hitler. Hij vormde vanaf april 1940 een regering en collaboreerde met de Duitse bezetters. Daarnaast was Quisling verantwoordelijk voor de kritiekloze opstelling van de Noorse regering tegenover de Nazi’s en haar daden. Toen de Tweede Wereldoorlog eindigde, was het tijd voor de wederopbouw van Noorwegen en werd Quisling ter verantwoording geroepen voor zijn daden en ideologische overtuigingen.
Fundering
De Noorse biografische en historische dramafilm intrigeert met een openingsbeeld van Vidkun Quisling die wacht op een teken om over de radio te kunnen spreken voor de Noorse bevolking. Adolf Hitler is dood en de Noorse bevolking is bevrijd van de Duitse bezetting. Desondanks is Quisling hier niet blij mee. Volgens Quisling – die toendertijd nog minister-president van Noorwegen was – waren de bolsjewieken de echte vijand en is de wereld met de dood van Hitler een historisch persoon verloren die een groot stempel heeft gedrukt op de geschiedenis van de wereld.
De filmmakers hebben een slimme keuze gemaakt om de film met deze scène te openen. Met deze openingsscène spelen de regisseur en scenarioschrijvers bijzonder goed in op de kloof die aanwezig is tussen Quisling en de Noorse bevolking. Als het ware plaatsen de regisseurs en scenarioschrijvers in deze openingsscène een fundering. Een fundering dat laat zien hoe extreem de ideologische overtuigingen van Quisling verschillen met die van de Noorse bevolking. Door de film met een duidelijk conflict te starten, hebben de filmmakers zichzelf de kans gegeven om in het verhaal krachtig verder te bouwen op de haat en afkeer die de Noorse bevolking ervaart richting Quisling.
Rechtbankdrama
Door het grote verschil tussen Quislings perceptie van de realiteit en die van de Noorse bevolking, ontwikkelt de film zich in zijn tweede akte tot een uitstekende (rechtbank-)dramafilm. De Noorse bevolking voelt zich verraden door Quisling. Zo offerde de minister-president in de Tweede Wereldoorlog de vrijheid van de Noorse mensen op voor zijn eigen egocentrische en ideologische (machts-)overtuigingen. Wat Quisling zo verafschuwde aan de Sovjet-Unie tijdens de Holodomor, veroorzaakte hij ironisch genoeg zelf in Noorwegen.
Zo hebben beide de Sovjet-Unie en Quisling anderen verraden, om het daarna te labelen als een reddingsoperatie. Quislings verhoringen in de rechtbanken behoren tot de beste onderdelen uit Quisling – The Final Days, omdat de narcistische overtuigingen en opdringerige ideologie van het hoofdpersonage zo efficiënt zijn uitgewerkt. Zo gaan de regisseur en scenarioschrijvers in deze onderdelen van het filmverhaal dieper in op het karakter, de levensgeschiedenis en de fragiele ego van Quisling. De audiovisuele karakterstudie van Quisling wordt verrijkt door het imponerende acteerwerk van Gard B. Eidsvold.
Dr. Jekyll and Mr. Hyde
De acteur heeft in zijn acteerprestaties Quisling een gespleten persoonlijkheidstype gegeven dat te vergelijken valt met dat van Dr. Jekyll and Mr. Hyde. In het iconische verhaal over Dr. Jekyll and Mr. Hyde onderzoekt de Schotse auteur Robert Louis Stevenson het goede en kwade dat in iedereen zit. In het verhaal heeft Dr. Jekyll last van zijn onderdrukte kwade neigingen die hij probeert tegen te gaan met een zelfgemaakt middel. Het plan van Dr. Jekyll mislukt behoorlijk, want zijn zelfgemaakte middel laat hem veranderen in Mr. Hyde.
Mr. Hyde is de fysieke en mentale manifestatie van zijn kwaadaardige persoonlijkheid. De gespleten persoonlijkheidstype, geperfectioneerd in het verhaal over Dr. Jekyll and Mr. Hyde, is ook terug te zien bij de filmische weergave van Vidkun Quisling in Quisling – The Final Days. De regisseur en scenarioschrijvers weten een originele draai te geven aan dit veelgebruikte narratief. Zo lijkt het in Quisling – The Final Days te zijn dat de kwade kant (Mr. Hyde) van Quisling al langer overheerst. De andere kant (Dr. Jekyll) van Quisling wordt vooral belicht door oude vrienden van zijn schooltijd.
Deze schoolvrienden beschrijven dat Quisling al sinds zijn jeugd verlegen was en last heeft gehad van een minderwaardigheidscomplex. Hij was als jongere stil en teruggetrokken – vooral bij vreemden. In de film lijkt Quisling zijn minderwaardigheidscomplex te bevechten met dit gespleten persoonlijkheidstype. Tegelijkertijd lijkt hij voor een groot gedeelte van de film geen controle te hebben over wanneer hij van persoonlijkheid of karaktertype verandert: een fenomeen wat ook terug te zien is in het verhaal over Dr. Jekyll and Mr. Hyde.
Quisling durft de andere kant van zijn persoonlijkheid alleen voorzichtig te laten zien bij Peder Olsen. Dit lukt Quisling ook pas nadat hij de pastoor voor een langere tijd kent en al meerdere keren heeft gesproken. Ondanks dat Quisling nog steeds zijn onschuld verkondigd bij Olsen, geeft hij steeds meer een timide en kwetsbare kant van zichzelf weer. Deze kant lijkt wel schuldgevoelens over zijn acties te kunnen ervaren. Desondanks durft Quisling deze niet openbaar te omarmen. Op elk moment dat Quisling te veel geconfronteerd wordt met het gruwelijke en heftige karakter van zijn daden, verandert hij terug in zijn kwade kant om zijn acties brullend en boos te verdedigen.
Karakterstudie van schuld
Quislings gespleten persoonlijkheid lijkt te werken als een copingsmechanisme om geen schuld te hoeven ervaren of omarmen. In de film worden zowel Quisling als Olsen geconfronteerd met hun daden. De regisseur en scenarioschrijvers hebben een audiovisuele karakterstudie van schuld en nederigheid neergezet. Hierbij onderzoekt de film de verschillen en overeenkomsten in manieren waarop Quisling en Olsen omgaan met deze thema’s. Olsen is een man van het geloof, terwijl Quisling meer van het weten is.
In eerste instantie onderscheiden deze twee filmpersonages zich op deze manier van elkaar. Gedurende het verdere verhaalverloop beginnen de funderingen van de persoonlijkheden van Olsen en Quisling te breken. Hierdoor beginnen de twee personages qua motivaties meer op elkaar te lijken. Zo willen ze in eerste instantie beide niet de waarheid en de dodelijke consequenties van hun daden onder ogen komen. In Quisling – The Final Days wordt er bepleit hoe belangrijk het is om nederig te zijn, zelfgemaakte fouten in te zien en om vergiffenis te vragen.
Ondanks dat Olsen hier velen malen beter in is dan Quisling, maken beide filmpersonages karakterontwikkelingen mee. Quisling leert lichtjes te voelen en durf langzamerhand zijn angst om zijn schuld te omarmen te benoemen. Tegelijkertijd leert Olsen dat hij geen andere keuze heeft dan een confrontatie aan te gaan met zijn daden en keuzes. In Quisling – The Final Days worden de ideologische overtuigingen en gekarakteriseerde rollen van Quisling en Olsen als iets vloeibaars neergezet. Hiermee spelen de regisseur en scenarioschrijvers slim in op het narratief dat de wereld niet zo zwart-wit is als het vaak lijkt.
Giftige cinematografie
Vanaf de start van de film weet cinematograaf Jonas Alarik met zijn camerawerk op verschillende manieren het verhaal meer symbolische diepgang te geven. Quisling – The Final Days opent met een beeld waarin een (oude) radiomicrofoon gecentreerd voor het gezicht van Quisling staat. Terwijl Quisling het nieuws over de dood van Hitler voorleest, zoomt de cinematograaf met zijn camera steeds dichter in op zijn gezicht. De gezichtsblokkade van de oude radiomicrofoon vervaagt en verdwijnt langzamerhand. Met zijn subtiele camerabewegingen weet Alarik symbolisch in te spelen op het verlies van Quislings macht.
Doordat Alarik met zijn camera steeds verder weg beweegt van de radiomicrofoon en focust op het gezicht van Quisling, weet de cinematograaf weer te geven dat de macht van Quislings stem verkleint. Quislings gevoel van macht zit nu meer in zijn hoofd. De cinematograaf speelt met deze camerabeweging ook in op het fanatieke geloof waarmee Quisling zich afzondert van de wensen en stemmen van de Noorse bevolking. Daarnaast geeft Alarik met deze camerabewegingen en cameratechnieken uitstekend het egocentrische karakter van Quisling weer. In de cinematografie is er ook gebruik gemaakt van een giftig groengele kleurenpalet.
Hiermee geeft de cinematograaf weer hoe leugens als gif en verderf op de wereld kunnen verspreiden. Alarik maakt in zijn camerawerk ook sterk gebruik van schaal om symbolisch in te spelen op de gemoedstoestanden, machtsposities en overtuigingen van diverse filmpersonages. De cinematograaf plaatst Quisling regelmatig in het klein op de achtergrond. Dit doet hij vooral in grote of luxe ruimtes. Hierdoor geeft Alarik symbolisch de kleiner wordende machtspositie van Quisling weer. De cinematograaf kiest er op enkele momenten ook voor om Olsen in het klein te positioneren.
Hiermee geeft Alarik weer hoe de pastoor aan zijn geloof begint te twijfelen en zijn optimisme begint te verliezen. Met de uitstekende toevoegingen van de bombastische filmmuziek van componist Jonas Culstrup en de overheersende geluidsbewerking, wordt dit effect versterkt. De componist en geluidsafdeling spelen in deze scènes op elkaar in om een auditieve ervaring van instortende gebouwen, vallende bommen en explosies neer te zetten. Hiermee geven ze het symbolische gevoel dat Olsen zijn geloof en optimisme aan het afbrokkelen is.
Conclusie
Quisling – The Final Days is een briljante Noorse dramafilm die verschillende pscyhologische, biografische en historische elementen succesvol weet te mengen. De film levert een intieme en intense cinematografische eravring waarbij cinematograaf Jonas Alarik afwisselt tussen statief en handheld camerawerk. Alarik lijkt handheld camerawerk vooral bij onverwachte filmmomenten te gebruiken. Hierbij kan er vooral gesproken worden over filmmomenten die voor de filmpersonages onverwachts gebeuren.
In zijn camerawerk maakt Alarik ook gebruik van verschillende camerabewegingen, cameraposities en cameratechnieken om de gemoedstoestanden, ideologische overtuigingen en (kleiner wordende) machtsposities weer te geven. Hierbij wordt de cinematograaf ondersteunt door het werk van de geluidsafdeling en componist Jonas Culstrup. De geluidsafdeling en componist versterken niet alleen het werk van de cinematograaf, maar weten zelf ook voor symbolische en gelaagde auditieve ervaringen te zorgen die het filmverhaal verrijken.
Helaas is het werk van filmmonteur Einar Egeland wat minder krachtig. De filmmonteur lijkt op meerdere momenten voor te ruwe montagetechnieken en rappe overgangen gezorgd te hebben. Deze keuzes zijn niet altijd even passend. Daarnaast komen deze montagekeuzes slecht onderbouwd en gehaast over. Gelukkig bevat de film indrukwekkende acteerprestaties. Hierbij weet vooral hoofdrolspeler Gard B. Eidsvold te overtuigen. De acteur zet Quisling krachtig neer als een egoïstisch typetje die als gefrustreerd kleutertje te keer gaat als hij zich niet gehoord of gelooft voelt.
In zijn (non-verbale) vertolking lijkt de acteur altijd op het punt staat om te breken en met betraande ogen en een trillende kaak macht te eisen. Uiteindelijk is Quisling – The Final Days vooral een meeslepende film geworden doordat de regisseur en scenarioschrijvers een filmisch portret van de laatste maanden van Vidkung Quisling subliem weten te mengen met een audiovisuele karakterstudie waarin nederigheid, schuldgevoelens en vergiffenis centraal staan. Quisling – The Final Days is sinds 1 mei 2025 te zien in de Nederlandse bioscopen. De film is nu ook te huur en te koop op Picl in Nederland. Mijn dank aan filmdistributeur Arti Film voor het versturen van een online recensie-exemplaar.
