Verschillende kunst- en mediavormen worden regelmatig met elkaar verbonden. Hierbij zijn het niet alleen de technische aspecten die met elkaar verwikkeld raken. Ook de kunstenaars en mediamakers beoefenen regelmatig meerdere beroepen. Een goed voorbeeld hiervan is Kirill Serebrennikov. Zo is Serebrennikov niet alleen een filmmaker en kostuumontwerper, maar ook een theater-, opera- en televisieregisseur. Zijn nieuwste film Tchaikovsky’s Wife ging tijdens het Filmfestival van Cannes in 2022 in première. Kort daarna had Serebrennikov ook zijn debuut bij De Nationale Opera met een door hem geregisseerde adaptatie van Der Freischütz.
Der Freischütz van Kirill Serebrennikov is nog tot 25 juni 2022 te zien bij de Nationale Opera in Amsterdam. Ik kreeg de mogelijkheid om de operavoorstelling als recensent en journalist te bezoeken. Mijn dank aan de Nationale Opera voor deze mogelijkheid en het vrijkaartje.
Over Der Freischütz door de Nationale Opera
Om Der Freischütz door de Nationale Opera het best te kunnen volgen, is het sterk aan te raden om het programmaboek dat je bij de voorstelling krijgt, door te nemen. Deze adaptatie van Der Freischütz is namelijk verbonden aan Carl Maria von Webers gelijknamige romantische opera. In het programmaboek staat veel informatie over Carl Maria von Weber, Der Freischütz, en meer. Als je niet regelmatig een opera hebt bezoekt, dan is het een grote aanrader om voordat de voorstelling begint, je in te lezen in het verhaal en maakproces van Der Freischütz.
Het programmaboek is duidelijk en informatief verwoord. Het is een mooie toevoeging aan de voorstelling. Het helpt vooral om het verhaal, en creatieve keuzes van de operamakers, beter te begrijpen. Want waar gaat Der Freischütz eigenlijk over? En wat is het verschil tussen de oorspronkelijke versie van Carl Maria von Weber, en de adaptatie van Kirill Serebrennikov? Kirill Serebrennikovs Der Freischütz geeft twee verhalen weer in zijn operavoorstelling. Allereerst wordt het verhaal vertoond van een groep zangers die aan het repeteren zijn voor hun voorstelling van de romantische opera Carl Maria von Webers Der Freischütz.
In Carl Maria von Webers Der Freischütz zien we hoe de jonge jager Max een schietwedstrijd moet winnen om met zijn grote liefde te mogen trouwen. Deze voorwaarde wordt aangekondigd op het moment dat hij regelmatig mis schiet. Door zijn onzekerheid laat hij zich verleiden om een pact met de duivel te sluiten. De groep zangers in Kirill Serebrennikovs Der Freischütz repeteren dus het verhaal uit de gelijknamige operavoorstelling van Carl Maria on Weber. Hier is waar het tweede verhaal plaatsvindt. De groep zangers hebben ook te maken met onzekerheden, waarbij ze vooral bang zijn om hun noten te missen.
Kirill Serebrennikovs Der Freischütz laat de twee verhaallijnen door elkaar lopen om zo de parallellen te laten zien tussen de onzekerheden van de personages uit Carl Maria von Webers opera en de zangers die deze personages vertolken.
Recensie
Der Freischütz door de Nationale Opera is een degelijke opera waarin muzikale nummers en gesproken teksten elkaar afwisselen. In Kirill Serebrennikovs Der Freischütz zijn de gesproken teksten Engelstalig, terwijl de muzikale nummers in het Duits gezongen worden. Hierdoor bouwt Serebrennikov verder op het idee dat zijn opera twee verhaallijnen bevat. Een verhaallijn waar de operazangers praten over hun onzekerheden en dus Engels spreken. Het andere verhaallijn is de repetitie van Der Freischütz, waar ze de nummers in het Duits zingen. Ondanks dat dit een leuk idee is, komt dit niet zonder zijn gebreken.
Het gebruik van de Engelse en Duitse taal raakt zo verwikkeld met elkaar dat het regelmatig onduidelijk is wat Serebrennikov nu precies probeert te vertellen met zijn opera. Het is duidelijk dat het thematisch te maken heeft met de parallellen van onzekerheid tussen operazangers en de personages uit hun voorstelling. Met alleen dit idee kun je tot een bepaalde hoogte gaan, en Serebrennikov lijkt al snel niet verder te kunnen gaan. Het helpt niet dat Engelse en Duitse taal elkaar op een rap tempo afwisselen, waarbij de Nederlandse en Engelse ondertitelingen juist weer te langzaam tevoorschijn komen.
Daarnaast zijn de schermen, waarop de Nederlandse en Engelse ondertitelingen te zien zijn, te hoog geplaatst boven de opera. Hierdoor kun je moeilijk tegelijkertijd de ondertiteling lezen en kijkend luisteren naar wat er in de opera plaatsvindt. Dit is meer een kritiekpunt naar de Nationale Opera zelf, want dit probleem zet zich ook voort bij opkomende en andere voorstellingen. Tegelijkertijd mag er ook gezegd worden dat de operamakers van Der Freischütz hier zelf ook iets op hadden kunnen verzinnen.
Het verhaal van Serebrennikovs Der Freischütz is dus helaas wat onsamenhangend. De anekdotes waar enkele van de operaspelers iets persoonlijks vertellen zijn hier het beste voorbeeld van. Ze voegen weinig toe en zorgen juist voor verwarring in plaats van vermaak. Het verhaal mag dan onsamenhangend en verwarrend zijn, maar het zang- en danswerk van de operaspelers is magnifiek. De operazangers mogen dan praten over dat ze bang zijn om noten te missen, maar dit is iets wat ze juist niet doen. Ze weten prachtige noten en klanken te raken, waarbij vooral de Chinese sopraan Ying Fang de show weet te stelen.
Haar zang en dans zijn vermakelijk en kwalitatief gezien het best. Als we kijken naar het acteerwerk van de cast, dan is het Odin Lund Biron die het meest weet te overtuigen. Biron speelt The Red One. Dit is een personage dat speciaal voor Serebrennikovs Der Freischütz werd toegevoegd aan het verhaal. Biron speelt als The Red One de schakel tussen het podium en het publiek. Als het ware kan hij gezien worden als het personage dat aanwezig is om het verhaal van de opera duidelijker te maken naar het publiek.
Biron maakt indruk doordat hij volledig losgaat met zijn rol als The Red One. De operaspeler en acteur zet een duidelijke mark op dit karakter neer, waarbij hij vooral vermaak brengt door zijn drukke en energieke prestatie. Biron is een stuiterbal die niet onder controle valt te krijgen. Hij schiet alle kanten op in het verhaal en op het podium. Dit doet de acteur niet alleen in zijn acteerwerk, maar ook in zijn zang, dans en interacties met andere operaspelers die zich op het podium bevinden.
In de operavoorstelling die ik bezocht speelde Benjamin Bruns wegens ziekte niet de rol van Max. In plaats daarvan werd de rol gespeeld door de Finse tenor Jussi Myllys. Ik kan zelf niet oordelen over het acteerprestatie van Bruns, maar wat er zeker wel gezegd kan worden is dat Myllys teleurstelt met zijn acteerwerk. Hij acteert nogal houterig, maar gelukkig weet zijn zang als operaspeler wel te overtuigen.
Een andere persoon die houterig acteert, is de dirigent. De dirigent heeft namelijk ook de rol van de duivel in Serebrennikovs Der Freischütz. Het is echter wel begrijpelijk dat de dirigent niet perfect acteert, want hij is aan het dirigeren en zal minder ervaring hebben met acteren.
Serebrennikov maakt in Der Freischütz gebruik van multimediale technieken om het verhaal van de opera te versterken. Tijdens de operavoorstelling wordt er meerdere malen (live) opgenomen beeldmateriaal gebruikt. Dit wordt aan de zijkanten van de voorstelling vertoond, om het verhaal diepzinniger te maken – iets wat ook zeker werkt. Op enkele momenten wordt deze opnames abstracter gemaakt, om het gevoel van iets ongrijpbaars en duivels te scheppen.
Kort gezegd: deze multimediale technieken helpen bij het uitbouwen en grootser maken van het verhaal. De opbouw van het decor is redelijk eentonig en saai. Tegelijkertijd weten de techneuten van de opera wel goed en snel het decor op te bouwen. De technische aspecten van de belichting, live geluidsbewerking en live gecomponeerde muziek zijn ook uitstekend uitgevoerd. Ondanks de goede aspecten van Serebrennikovs Der Freischütz, blijft er een bepaald gevoel aanhouden dat een klassieke operavoorstelling van Der Freischütz velen malen beter en interessanter zou zijn geweest.
Conclusie
Serebrennikovs Der Freischütz is een operavoorstelling dat niet alleen bestaat uit een mix van verhaallijnen, maar ook uit een mix van goede en slechte aspecten. Over het algemeen weet Serebrennikovs Der Freischütz te overtuigen en een degelijke indruk achter te laten. Vooral met zang, dans en techniek weet Der Freischütz te overtuigen. De operazangers weten hun noten grandioos te raken, waarbij vooral stilgestaan mag worden bij het werk van Ying Fang. Ook de technische aspecten zijn bijzonder goed uitgewerkt, waarbij het gebruik van multimediale technieken een sterke toevoeging is.
Helaas is de mix van de twee verhaallijnen te rommelig uitgewerkt. Hierdoor voelt het, ondanks de parallellen, onsamenhangend en verwarrend aan. Tegelijkertijd is het acteerwerk van de cast minder goed als het zang- en danswerk. De enige operaspeler die met zijn acteerwerk weet te overtuigen is Odin Lund Biron. Ook de mix van Duitse zang, Engelse dialogen en ondertitelingen komt rommelig over.
Het is daarnaast ook jammer dat het decor zo eentonig is opgebouwd en kleurloos eruitziet. Serebrennikovs Der Freischütz is op zichzelf wel aan te raden, maar dan voornamelijk doordat er een ongelofelijk goed uitgewerkt programmaboek bijkomt. Zou dit programmaboek er niet bij zijn, dan zou het publiek te weinig informatie meekrijgen om de operavoorstelling van Serebrennikovs Der Freischütz echt goed te kunnen volgen. Der Freischütz is nu te zien bij de Nationale Opera in Amsterdam.
Proficiat, Sebastiaan Khouw, een pracht van een recensie! Mijn complimenten voor de uitgebreide en zeer efficiënte kritiek. U hebt een bijzonder goede kijk op deze productie, waar de meeste dagbladopera recensenten een puntje aan kunnen zuigen. Uw consequent gehanteerde term Serebrennikovs Der Freischütz is zeer terecht, evenals Der Freischütz adaptatie. (Een milde variant van mijn reactie op Opera Gazet.)
Ik wens u veel succes in uw carrière. Voor mij bent u cum laude geslaagd.
Hoi Kersten, Super bedankt voor deze prachtige reactie! Ik heb nog niet eerder zo’n mooie en lieve reactie gehad.
Ik ben dankbaar voor je complimenten en waardeer de reactie in zijn geheel! Een superfijne dag verder gewenst!
U spreekt van “Carl Maria von Webers Der Freischütz”. Echter, preciezer is: Der Freischütz van Carl Maria von Weber (muziek) en Johann Friedrich Kind (libretto). Deze (en vrijwel elke) opera is een muzikaal kunstwerk, vervaardigd door componist en librettist, die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Het gedrocht van Serebrennikov mag dus nooit “Der Freischütz” heten. Zoals onze recensent schreef: “Doe ons een plezier: Splits de zaken. Schrijf een nieuw muziektheaterstuk over bijgeloof, hebbelijkheden en pikorde in het vak. En noem het niet Der Freischütz.” https://operagazet.com/der-freischutz-%d0%b2%d0%be%d0%bb%d1%8c%d0%bd%d1%8b%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b5%d0%bb%d0%be%d0%ba/?lang=nl
PS Collegiaal advies: Al u welkom wilt blijven bij DNO, schrijf dan niet te kritisch, anders raakt u uw persplaats kwijt. DNO is het enige operagezelschap in Europa dat selecteert op inhoud van een recensie/artikel. Nadat wij, Opera Gazet, in 2018 kritiek leverden op de programmering, waren wij plotseling niet meer welkom als recensent. Van de ene dag op de andere werden wij afgeserveerd met een vijfregelig e-mailtje. Dus u bent gewaarschuwd.
Hoi Olivier, allereerst bedankt voor je uitgebreide reacties. Ik waardeer dat je de tijd hebt genomen om mijn recensie te lezen. Dit was mijn eerste operavoorstelling die ik bezocht – en dus ook de eerste keer dat ik een recensie over een operavoorstelling schreef. Daarom ook dank voor de tips – ook over de evaluatie van de solisten, de stemmen en het orkest.
Dag Sebastiaan,
Ook een toelichting mijnerzijds is op zijn plaats.
Als zangersgek ben ik uiteraard geheel de mening toegedaan van Olivier Keegel over de primordiale plaats die muziek in opera inneemt.
De strekking van mijn bovenstaande reactie op je recensie blijf ik onderschrijven, met dien verstande dat mijn juichende toon een toontje lager mag klinken. Dit vanwege mijn veronachtzaming van de te geringe plaats die de muziek in je recensie inneemt. Je moet nl. weten dat ik zo ontzet, woedend en verontwaardigd was over het gedrocht van DNO dat ik voor het eerst in mijn lange leven voortijdig een voorstelling heb verlaten.
Mijn geschoktheid over het op een zijspoor zetten van de zangers en over de juichende dagbladrecensies, die voorbijgingen aan de vraag wiens Freischütz het in feite betrof, was nog niet verdwenen bij lezing van jouw allereerste operarecensie en je kunt je misschien voorstellen dat ik me in mijn enthousiasme juist over jouw consequent gehanteerde termen Serebrennikovs Der Freischütz en Freischützadaptatie wat heb laten meeslepen.
Ik kijk uit naar je volgende operarecensies!
Hoi Kersten,
Allereerst mijn oprechte excuses voor mijn verlate reactie! Daarnaast ook bedankt voor de uitgebreide toelichting en reactie. Ik snap volledig wat je bedoelt en, zoals ik tegen Olivier Kegel ook al zei, dit was mijn eerste opera voorstelling. Hierdoor had – en heb – ik nog niet heel veel ervaring met het schrijven over opera en theatervoorstellingen. Echter wil ik hier zeker meer ervaring in op doen! Ik waardeer dus enorm de tips die ik van jullie heb gekregen. Nu weet ik dat ik de volgende keer ook meer aandacht moet leggen op de muziek en het stemmenwerk! Nogmaals dank en een fijn weekend gewenst!
PSPS Een operarecensie dient altijd een grondige en deskundige evaluatie te bevatten van de solisten, de stemmen, het orkest. U houdt het bij “ze weten prachtige noten en klanken te raken”, dat is echt onvoldoende voor een operarecensie. Opera is allereerst een muzikaal gebeuren.