In 2021 was het 50 jaar geleden dat een van de geliefdste cultklassiekers uitkwam. Hierbij heb ik het uiteraard over Stanley Kubrick’s meesterlijke film genaamd A Clockwork Orange. Als tiener keek ik de film voor het eerst. Ik kan me nog goed herinneren dat ik de eerste helft met twee van mijn beste vrienden keek. Ik was zelf enorm onder de indruk van de film, terwijl mijn twee vrienden de film, maar saai vonden. Later die avond keek ik de film in mijn eentje af, en ik was betoverd door A Clockwork Orange.
Toch had ik A Clockwork Orange niet vaak meer gekeken daarna. Toen ik de film opnieuw bekeek voor deze recensie, werd ik opnieuw helemaal betoverd door de filmmagie van regisseur Stanley Kubrick. Maar hoe kan een film als A Clockwork Orange wegkomen met het vertonen van zoveel verontrustende en gewelddadige beelden? Lees dat in mijn film recensie van A Clockwork Orange.
Warner Home Video en Day One MPM brachten op 22 september 2021 A Clockwork Orange uit op 4K Ultra HD Blu-ray. Mijn dank aan beide voor het verschaffen van een recensie-exemplaar.
Over A Clockwork Orange (1971)
A Clockwork Orange is een misdaadfilm dat zich afspeelt in een dystopie. Een dystopie is een (denkbeeldige) samenleving bestaande uit verschrikkelijke kenmerken waarin de mensheid beslist niet zou willen leven. De film is geadapteerd, geregisseerd, en geproduceerd door Stanley Kubrick. Het verhaal van de film is gebaseerd op Anthony Burgess’s gelijknamige roman uit 1962. De film maakt gebruik van verontrustende en gewelddadige beelden om commentaar te leveren op de psychiatrische hulp, jeugdcriminaliteit, en andere sociaal-politieke onderwerpen.
De cast van de film bestaat uit Malcolm McDowell, Michael Tarn, James Marcus, Warren Clarke, Anthony Sharp, Patrick Magee, Adrienne Corri, en Miriam Karlin. De film gaat over de jongvolwassen jeugdcrimineel Alex. Het verhaal van de film laat zien hoe hij gewelddadige acties ondergaat met zijn vrienden. Dit verandert wanneer hij wordt opgepakt voor het plegen van een moord. Na enkele jaren in de gevangenis vast te hebben gezeten, krijgt hij de mogelijkheid snel te rehabiliteren via een nieuwe experimentele psychologische techniek.
Toen A Clockwork Orange uitkwam ontving de film gepolariseerde beoordelingen van critici. De film werd controversieel ontvangen door hoe grafisch de film het geweld op beeld had gezet. Niet lang daarna werd de film uit de Britse bioscopen gehaald. Dit gebeurde op verzoek van Kubrick, en als gevolg van de gewelddadige acties die nagedaan werden uit de film. A Clockwork Orange werd daarnaast verboden in enkele landen.
In de jaren daarna kreeg de film een revaluatie, en ontving de film de status van een cultklassieker. In 2020 werd de film geselecteerd voor behoud in het nationaal filmregister van de Verenigde Staten. Dit kwam in opdracht van het congresbibliotheek van de Verenigde Staten. Ze benoemde A Clockwork Orange cultureel, historisch, en esthetisch belangrijk.
Kleurgebruik en The Kubrick Stare
Als A Clockwork Orange start, horen we futuristische klanken in de score. Regelmatig hoor je ook nog het geluid van een gong, waar tegen aan geslagen wordt. Dit klinkt eerder oeroud, dan futuristisch. Doordat de twee klanken elkaar tegenspreken, ontstaat er direct intrige bij het publiek over wat ze er te wachten staat. Als de film opent is het beeld volledig rood gekleurd. Dit zit de gewelddadige aard en thematiek van de film direct duidelijk neer.
Van een rood beeld gaan we kort door naar een blauw beeld, om vervolgens weer een rood beeld te zien te krijgen. Het kleurgebruik symboliseert de drie fases waar het hoofdpersonage (Alexander de Large) door heen zal gaan in A Clockwork Orange. Een langere gewelddadige periode, wat gevolgd wordt door een korte sombere blauwe periode. Zijn verhaal in de film eindigt met een terugkeer naar zijn bebloede en gewelddadige karakter. Het eerste heuse beeld van de film is van Malcom McDowell die op een meesterlijke manier het publiek weet te intimideren en te intrigreren.
Dit komt onder andere door de directie van regisseur Stanley Kubrick. Een van zijn kenmerkende regiekeuzes wordt ook wel “The Kubrick Stare” genoemd. Dit is een van Stanley Kubrick’s herkenbaarste regiekeuzes. Het is een methode waarmee hij de personages uit zijn films op beeld zette, als ze op het grootste punt van hun gestoordheid waren. Door gebruik te maken van een camera met een voorwaartse kanteling, probeert Kubrick het publiek te overtuigen van het gestoorde karakter van het personage in kwestie. Dit is iets waar hij zeker in slaagt met zijn film A Clockwork Orange.
Zijn techniek is in geen andere film van hem zo indrukwekkend en overtuigend. Daarnaast komt het over alsof het te danken is aan A Clockwork Orange dat Kubrick deze techniek heeft kunnen bemeesteren. Door deze film kunnen we deze techniek terug zien in zijn andere films, zoals Full Metal Jacket en The Shining. De openingsscène zou echter niet werken zonder het geweldige acteerwerk van Malcom McDowell, en de iconisch griezelige score van Wendy Carlos.
Wendy Carlos, Milena Canonero, John Barry en John Alcott
De componist weet de muziek, net zoals regisseur Stanley Kubrick, goed tegenstrijdig neer te zetten tegen de beelden. Bij archiefbeelden van de Tweede Wereldoorlog speelt Carlos een uptempo vrolijke score af, wat tegenstrijdig is met de beelden die we te zien krijgen. Tegelijkertijd is het een goede representatie voor hoe deze beelden moeten overkomen voor een psychopaat als Alexander de Large.
Kostuumontwerper Milena Canonero heeft met haar werk voor A Clockwork Orange, haarzelf gecementeerd als een van de belangrijkste kostuumontwerpers uit de gehele filmgeschiedenis. Net zoals de Britse filmproductie ontwerper John Barry. Hij heeft legendarisch werk neergezet in zowel Star Wars als A Clockwork Orange. A Clockwork Orange voelt onder andere dankzij het werk van Barry aan als een futuristische alternatieve toekomst. Naast het geweldige werk van Kubrick, McDowell, Canonero, Barry, en Carlos, is het camerawerk van John Alcott ook legendarisch te noemen.
Alcott weet gebruik te maken van de cinematografische kracht van een close-up. Neem bijvoorbeeld de scène waar hij het beeld eerst vastlegt van enkele leeg gedronken alcoholische flessen. Langzaam laat Alcott de camera naar buiten bewegen om te laten zien hoe de schaduwen van Alex en zijn drie volgelingen, het viaduct van de dakloze betreden. Alcott versterkt met zijn cinematografische krachtige close-ups de regievisie die Kubrick had over onder ander McDowells personage.
Zo laat Alcott het hoofdpersonage zien wanneer de dakloze het probleem van de wereld benoemt. Deze keuze symboliseert dat Alex het probleem is waar de dakloze het over heeft. Kubrick gebruikt een duidelijke visie voor het verhaal van de film. De gewelddadige beelden zijn ongemakkelijk om te aanschouwen, zelfs nadat de film meer dan 50 jaar geleden uitgekomen is. Kubrick laat prachtige klassieke muziek spelen in zijn film, terwijl McDowells Alexander de Large de gruwelijkste criminele handelingen uitvoert.
Kubrick’s Regievisie
Kubrick speelt met de contrasten tussen gewelddadige en criminele handelingen, en de prachtige puurheid van klassieke muziek. Daarnaast wil hij het publiek aan het denken zetten over het gevestigde idee wat prachtig is om te aanschouwen met oren en ogen. Kubrick onderzoekt het effect van klassieke muziek in deze alternatieve toekomstige wereld, die vooral vals is. Kubrick liet zijn hoofdrolspeler McDowell zelf beslissen welk nummer hij zou zingen, wanneer zijn personage met zijn volgelingen een huis binnenvallen. McDowell improviseerde hierin door het nummer Singin’ in the Rain te zingen.
Dit pakte voor Kubrick beter uit dan hij had kunnen dromen. De improvisatie van Malcolm McDowell leverde Kubrick zijn beste scène uit de film op. De scène is net zo iconisch als dat het misselijkmakend en gewelddadig is. Met deze scène laat Kubrick zien dat de boodschap van A Clockwork Orange niet bedoeld is om het publiek te activeren tot geweld. Kubrick wil met zijn film laten zien wat de keuze van dit gewelddadige pad je medemens, en jezelf oplevert. Daarom eindigt A Clockwork Orange tegelijkertijd ook ironisch met een anticlimax. De hoofdrolspeler krijgt zijn keuze om geweld te plegen terug, maar daar in ruil voor verliest hij zijn pad naar goedheid.
A Clockwork Orange speelt met het thema dat geweld zorgt voor meer geweld. De film laat zien dat dit zeker het geval is. Tegelijkertijd geeft de film ook duidelijk aan dat geweld slecht is, maar dat de keuze tot verschrikkelijke acties plegen, ons wel mens maakt. Zo zegt de priester in de film dat je als schavuit niet kan rehabiliteren als je de keuze, tussen geweld en goedheid, weghaalt. Toch laat de film zien dat geweld een direct gevolg is van geweld – kijk maar hoe er gesproken wordt over terugslaan, als iemand eerst slaat.
De vraag die de film wilt stellen is of iemand als persoon echt kan veranderen door zijn geweld te blokkeren, want goedheid komt van binnen in. Zoals ik al zei, noemt de priester het een keuze. En als iemand niet kan kiezen, houden ze volgens hem op een mens te zijn. In plaats van een misselijkmakende en ziekmakende reactie op geweld te krijgen, zou de kwaadaardige persoon in kwestie zelf moeten willen veranderen naar een goedaardig persoon. A Clockwork Orange laat ook zien hoe de politiek spelletjes speelt met het inzetten van geweld tegen geweld.
Daarmee laat het zien dat de politici meer bezig zijn met het opruimen van hun tegenstanders, dan het daadwerkelijk aanpakken van de criminaliteit. Alexander de Large schiet terug naar zijn kwaadaardige gedrag, en de politici laat dit toe om te gebeuren. En dit alleen puur zodat ze aan de macht kunnen blijven, en hun politieke tegenstanders weg kunnen zetten.
Een voorbeeld van een scène waar geweld tegen geweld gebruikt wordt, is de scène waar Alexander de Large ondervraagt wordt over zijn misdaden. Dit is een krachtige scène waarbij de politie letterlijk geweld gebruikt als reactiemiddel op zijn misdaden. Daarnaast laat het ook symbolisch zien dat de politie en zijn advocaat op hem neerkijken. De camera wordt zo gepositioneerd dat het lijkt alsof de advocaat en de politie op Alex, en in verlenging het publiek, neerkijken voor het ondervinden van plezier met gewelddadige misdaden.
In deze scène is ook het perfectionisme terug te zien van Stanley Kubrick. Volgens geruchten is er 88 keer op McDowells Alexander de Large gespuugd, voordat de regisseur tevreden was met de opname. De perfectionist in Kubrick wilde het precies goed op film hebben.
Conclusie
A Clockwork Orange is nu nog steeds een van de beste films aller tijden. Dit is een film die niet alleen de status van cultklassieker heeft behaald, maar ook de titel van filmklassieker verdient. Het is een van Stanley Kubrick’s beste films. Dit is best bijzonder omdat elke film van Stanley Kubrick redelijk tot ongelofelijk krachtig te noemen is. A Clockwork Orange bevat een sterke cast, waarbij vooral Malcolm McDowell de show steelt als Alexander de Large. Zijn acteerprestatie is een van de beste prestaties uit de hele filmgeschiedenis.
Zo indrukwekkend en iconisch heeft hij zijn rol neergezet. De regie van Kubrick is zoals gewoonlijk legendarisch. Van zijn gebruik van The Kubrick Stare tot de manier waarop hij de gewelddadige aard van de mensheid op een filmische manier onderzoekt. Het werk van componist Wendy Carlos versterkt de contrasten, en tegenstrijdigheid, die Kubrick probeert neer te zetten. Kubrick laat prachtige klassieke muziek afspelen, terwijl Alex en zijn vrienden gewelddadige misdaden begaan.
Hiermee laat Kubrick het contrast tussen puurheid en kwaadaardigheid zien. Componist Wendy Carlos gaat hierin mee door met haar score de verontrustende beelden te contrasteren met vrolijke upbeat muziek. Ook het werk van kostuumontwerper Milena Canonero, cameraman John Alcott, en filmproductie ontwerper John Barry hebben meegedragen aan de iconische aard van A Clockwork Orange. Net zoals John Carpenter’s The Thing, en Sam Raimi’s Spider-Man, is Stanley Kubrick’s A Clockwork Orange een film die je gezien moet hebben in je leven. A Clockwork Orange is nu te koop op 4K Ultra HD Blu-ray op onder andere Bol.com en Zavvi.nl.
